De god Thot, door de Egyptenaren ook wel Djehoety genoemd.
Hij was al een belangrijke godheid sinds het Oude Rijk en bleef dat gedurende de hele oud- Egyptische geschiedenis. Hij werd geassocieerd met een breed scala aan zaken zoals de natuur, kosmologie, het schrijven, wetenschap, astronomie, medicijnen en het hiernamaals. De minder bekende godin Nehemetawy was zijn gemalin, hoewel hij meer wordt geassocieerd met de godin Sesjat, de godin van het schrijven en de literatuur. In de Piramideteksten wordt Thot frequent genoemd in relatie tot de zonnegod Ra, de mythes rond Osiris en aanverwante goden zoals Horus en Seth. Men veronderstelde dat Thot degene was die het gewonde oog van Horus genas, het oog dat werd geassocieerd met de maan. Vandaar dat deze god sterk werd vereenzelvigd met de maan. Ook werd hij gezien als een boodschapper, bemiddelaar en raadgever van de goden.
Een belangrijk aspect van de mythologie rondom Thot was zijn relatie met de kunst van het schrijven. Hij werd gezien als de uitvinder van het schrift en was dan ook de beschermgod van schrijvers. Hymnes en gebeden gericht aan Thot werden gebruikt om schrijvers te trainen, zoals in Papyrus Anastasi V en verschenen ook veelvuldig op beelden van schrijvers. In opvoedkundige literatuur zoals de Instructies van Amenemope zag men Thot als symbool van gerechtigheid. Tijdens het Middenrijk werd hij als god van wijsheid en gerechtigheid verbonden aan de godin Maät, de personificatie van recht en orde. In het Nieuwe Rijk was Thot nadrukkelijk aanwezig in het Dodenboek, waarvan werd beweerd dat hij er de schrijver van was. Hij trad daar op voor het goddelijk tribunaal en werd beschouwd als hoeder van de overledene in de onderwereld. Een belangrijke rol was voor hem weggelegd bij 'het wegen van het hart' een belangrijk ritueel waarbij een oordeel werd geveld over de overledene.
Iconografisch wordt Thot op twee manieren weergegeven, als baviaan en als ibis. Zijn manifestatie als baviaan, met een hond-achtig, hoofd wordt als de meest oorspronkelijke verschijningsvorm gezien. Gewoonlijk zien we hem zittend afgebeeld, met opgetrokken benen waarop zijn armen rusten. Dit in tegenstelling tot de zonne-apen die vaak staande worden afgebeeld met de armen geheven in aanbidding. Thots meest gebruikelijke verschijningsvorm is als ibis (zoömorf) of als mens met een ibiskop (antropomorf). Als mens met een ibiskop draagt hij vaak een schrijverspalet. In de vorm van heilige ibis wordt hij zowel zittend als staand afgebeeld. Een afbeelding van een ibis bovenop een standaard was de gebruikelijke manier om de naam van de god te schrijven. Zijn connecties met de maan zijn weerspiegeld in een specifieke hoofdtooi, een combinatie van een volle maan en een maansikkel. Soms draagt Thot ook een atef-kroon.
Op afbeeldingen in tempels zien we Thot vaak uitgebeeld met andere goden en speelt hij een rol in rituelen rondom de farao. Zo zien we hem onder meer met Horus terwijl hij anch-tekens of water over de farao uitstort vanuit kruiken. Ook is hij afgebeeld met de godin Sesjat, terwijl ze de namen van farao's schrijven op de bladeren van de heilige isjed-boom. Hiervan is een mooi voorbeeld te vinden op een van de tempelwanden van het Ramesseum.
Het belangrijkste cultuscentrum van Thot lag in Hermopolis, waar kolossale beelden van bavianen zijn neergezet. Hij werd niet alleen vereerd in de Dachla-oase en in de Delta, maar ook op talrijke andere plaatsen waren heiligdommen van Thot te vinden. Zowel bij koninklijke figuren en hoogwaardigheidsbekleders als bij de gewone Egyptenaren was Thot immens populair. Dat zijn cultus koninklijke goedkeuring verwierf, blijkt uit het feit dat vier koningen de naam Thoetmosis droegen, wat 'Thot is geboren' betekent. Op verschillend locaties bevonden zich grote begraafplaatsen met ibis- en bavianenmummies die werden verkocht aan pelgrims. Deze werden gebruikt als votiefoffer voor de god Thot.
Amuletten van Thot werden dikwijls, nog bij leven, door schrijvers gedragen.
© 2013 Joke Baardemans
herzien 2019
Bronnen: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, Thot, Denis M. Doxey; The complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, R. Wilkinson; Het oude Egypte in Woord en Beeld, T. Wilkinson