Gustav Klimt (1862-1918) was een Oostenrijkse schilder en een van de grondleggers van de Wiener Seccesion, een groep schilders dat in opstand kwam tegen de academische kunst en dat de voorkeur gaf aan een meer decoratieve stijl die leek op de Art Nouveau. Wie werken van Gustav Klimt eens heeft gezien, zal die niet gauw vergeten. Of het nu zijn wereldberoemde schilderij 'De Kus' (Belverdère, Wenen) betreft of een van zijn muurschilderingen zoals de bekende 'Beethoven Fries' (Wiener Secession, Wenen): het heeft een bepaalde aantrekkingskracht. Je blijft nadenken over de diepere zielenroerselen van de schilder, die ongetwijfeld zijn werk zullen hebben beïnvloed. Kortom, je hoeft het niet mooi te vinden, maar Klimt's werk maakt indruk. Dat Klimt kunsthistorisch beïnvloed was door veel stijlen en ook terugviel op andere culturen is duidelijk te zien in een tweetal schilderingen in de centrale trappengalerij van het Kunsthistorisch Museum in Wenen. Deze zijn beiden gelinkt aan voorwerpen, afbeeldingen en teksten uit het oude Egypte. De schilderwerken zijn onderdeel van maar liefst veertig monumentale werken, waarbij de kunstenaars een representatieve weergave moesten geven van de diverse kunsthistorische ontwikkelingen gedurende de geschiedenis. Klimt nam 13 van deze werken voor zijn rekening, waaronder de 2 die zijn gerelateerd aan de kunst uit het oude Egypte.
In Egyptian Art l is een naakte dame met juwelen te zien, een combinatie van diverse oud-Egyptische objecten, symbolen en hiërogliefen. Zo zien we de godin Nechbet boven haar hoofd afgebeeld. De dame draagt tevens een anch-teken. In de andere hand houdt zij een onduidelijk object vast dat doet denken aan een sistrum. Ze draagt diverse sieraden. De ideeën voor al deze voorwerpen zijn afkomstig uit bronnen die nauwkeurig zijn onderzocht. Dat laatste geldt ook voor de hiërogliefen en figuren die op de wand naast haar staan afgebeeld. Het blijken elementen uit diverse graven en het dodenboek te zijn. De man met de witte jurk is een illustratie uit het dodenboek (hoofdstuk 125) van Hunefer, een ambtenaar uit het oude Egypte. Daaronder staat een dame afgebeeld die de been van haar man omvat. Het is een scene uit de mastaba van Ti in Sakkara, eveneens een ambtenaar. De resterende scenes bij de dame, waarbij diverse godheden worden getoond, zijn te zien in het heiligdom van de halfbroer en opvolger van Alexander de Grote in Karnak. De hiërogliefen bij de afbeeldingen blijken maar deels overeen te stemmen met de betreffende afbeeldingen en originele teksten. Maar ook die heeft men kunnen traceren en hebben er grondige studies plaatsgevonden naar de herkomst.
Egyptian Art ll toont kistjes, beelden en een grote houten sarcofaag. De sarcofaag blijkt van Titenes te zijn, een dame uit de 25e dynastie. De drie beelden zijn uit diverse tijdsperiodes. Een komt uit het Middenrijk en is van Cheti (Museum Caïro). Een ander beeld toont de godin Isis op een troon naar het beeld uit het graf van Psammetic (26e dynastie). Het laatste beeldje is de god Ptah waarvoor Klimt waarschijnlijk het monumentale beeld wat in het Egyptisch Museum in Turijn staat als voorbeeld heeft gebruikt. Dat beeld dateert uit de tijd van farao Amenhotep lll (18e dynastie). Verder zijn er nog een kanopenkist, een shabtikistje en een zitbeeld te zien.Klimt heeft voor al deze afbeeldingen en teksten inspiratie ontleend aan de platen uit Album du musée de Boulaq.15 van Mariette en de boeken Monuments de l’Egypte van J. F. Champollion en Monumenti dell’ Egitto van Ippolito Rosellini.
Uit beide schilderwerken blijkt dat de kunstenaar de diepere achtergrond van de Egyptische religie, de rol en betekenis van het leven, de dood en wedergeboorte goed heeft ingeschat. Dat de Egyptische kunst ook invloed heeft gehad op ander werk van Klimt, wordt door diverse kunstexperts beaamd.
Hoe het ook zij, met een beetje geoefend oog zie je in sommige van zijn overige kunstwerken inderdaad overeenkomsten met de Egyptische kunst terug! Bijvoorbeeld het regeneratieve karakter van zijn 'levensboom' waarbij de verstopte symboliek zoals de vrouwelijke figuren doen denken aan boomgodinnen, de vogel aan een ba-vogel en de twee slangen in de boom aan dualiteit, orde en chaos, leven en dood. En dan niet te vergeten de vele, de talrijke, sierlijke krullen die de doorlopende cyclus van de natuur lijken aan te geven, de eeuwigheid. Kortom, hoewel het slechts gissen blijft naar de diepere duiding van Klimt's kunstwerken, kunnen we er in ieder geval een boom over opzetten!
Vergeet niet op de plaatjes te klikken om de diverse onderdelen beter te zien!
© Joke Baardemans 2025
Bronnen: H. Abraham, Die Zwickel - und Interkolumnienbilder
im Stiegenhaus des KHM; O. Rychlik, Gustav Klimt, Franz Matsch und Ernst Klimt im Kunsthistorischen Museum, Gustav Klimt and Egyptian Art. Ernst Czerny, The Paintings in the staricase of the KHM and their prototypes; L. Zasbo, Decoding Klimt's Tree of Life