Het mummificeren van mens en dier is een van de meest bekende fenomenen uit het oude Egypte.
Het woord mummie is afgeleid van de Perzische en Arabische woorden voor was en bitumen, moem en moemija.Bitumen is een pekachtige stof die vanaf het Nieuwe Rijk bij het mummificeren werd gebruikt.
Het behoud van het lichaam voor het hiernamaals vormde een essentieel onderdeel van het Egyptische godsdienstige denken. De Egyptenaren geloofden dat ze na het tijdelijke leven op aarde zouden overgaan in een minder vergankelijk leven. Het fysieke lichaam was voor dit bestaan dan ook uitermate belangrijk. Uit het verlangen dit lichaam te beschermen, is waarschijnlijk het mummificeren ontstaan.
De eerste echte mummie die is gevonden komt uit Meidoom en dateert uit de 5e dynastie.
De procedure van het mummificeren is beschreven in de werken van de geschiedschrijver Herodotus. Deze beschrijving vormde de grondslag voor de bestudering van het mummificeren.
Mummificatie was een tijdrovende en dure klus en was hierdoor aanvankelijk alleen voor de elite weggelegd. In de Ptolemaeïsche Periode en de Romeinse tijd werd het algemener toegepast.
Bij de klassieke mummificatiemethode, zoals die rond de 18e dynastie plaatsvond, werd zoveel mogelijk van de hersenen verwijderd. Met een speciaal ijzeren haakje werd via de neusgaten het hersenweefsel eruit gehaald. Vervolgens werd er langs dezelfde weg gesmolten hars ingebracht waarna de neus met een prop linnen werd afgesloten. Om de organen te kunnen verwijderen moest het lichaam worden geopend. Dit gebeurde door met een vuurstenen mes een snede in de zij te maken. Na de verwijdering van de organen en een grondige reiniging van de buikholte met palmwijn en een aftreksel van fijngestampte specerijen werd de buik tijdelijk dichtgenaaid.
Het lichaam werd vervolgens een aantal voorgeschreven dagen in natron gelegd. Natron (netjri of goddelijk zout) is een mengsel van grondstoffen dat in Egypte in de natuur aanwezig is en heeft een uitdrogende en ontvettende werking. Wanneer het natron een bepaalde hoeveelheid lichaamsvocht had opgenomen werkte het niet langer. Het moest dus regelmatig vervangen worden om het lichaam volledig uit te drogen. Na de voorgeschreven periode werd de lichaamsholte weer gewassen, behandeld met aromatische stoffen, opgevuld en geheel omwikkeld met linnen stroken die werden verlijmd met gom. In deze toestand werd het lichaam aan de naasten teruggegeven. De ingewanden werden afzonderlijk behandeld, gewassen, en met windsels omwikkeld. Het hart werd niet van het lichaam gescheiden omdat de oude Egyptenaren geloofden dat dit het centrum was van emoties, geheugen en persoonlijke wijsheid. De lever, longen, maag en darmen werden in canopen of balsemingsvazen gedaan. Vanaf de 21 dynastie werden alle ingewanden weer in het lichaam teruggeplaatst.
Goedkoper was het om de organen te verwijderen via de anus. Hiertoe spoot men cederolie in het lichaam. Vervolgens werd het lichaam ook gedurende een vaste periode in natron bewaard. De laatste dag liet men de olie eruit lopen en dit had een dusdanige uitwerking dat de ingewanden in vloeibare staat meekwamen.
Het omwikkelen van het lichaam was een belangrijk onderdeel van de mummificatie. Het voorzag de overledene van een magisch-godsdienstige bescherming. Onder het zwachtelen las de voorleespriester speciale spreuken voor en werden tussen de windsels allerlei amuletten geplaatst. Deze handelingen moesten een veilige aankomst in het hiernamaals bewerkstelligen.
Doorgaans werden de mannen met gestrekte armen en hun handen over hun geslachtsdeel ingezwachteld, bij vrouwen werden de handen op de dijen gelegd. Vanaf het Nieuwe Rijk worden farao's met de armen over hun borst gekruist ingezwachteld. Dit was een symbolische verwijzing naar de god Osiris, de god van het dodenrijk.
Volgens Herodotus nam het mummificatieproces 70 dagen in beslag waarbij 40 dagen voor het drogen werden uitgetrokken en de rest voor het inwikkelen en bijzetten. Gedurende de gehele Egyptische geschiedenis is dit vrijwel onveranderd gebleven. Mogelijk dat deze periode is afgeleid van de zeventig dagen durende cyclus van het verdwijnen en het weer verschijnen van de ster Sirius. Deze ster werd geassocieerd met de god Osiris die, net als de ster, zeventig dagen verdween en toen weer tot leven werd gewekt.
© Joke Baardemans 2012
Bronnen: Ägyptische Mumien, Landesmuseum Württemberg; De geheimen van het oude Egypte, L.Oakes & L. Gahlin; Dood en begrafenisrituelen in het oude Egypte, S. Ikram