Het Horus-oog, oedjat-oog of wedjat-oog, een van de bekendste Egyptische symbolen, betekent letterlijk het gezond of genezen oog.
Over het algemeen wordt aangenomen dat dit het oog voorstelt van de valkgod Horus. Het oog wordt afgebeeld als mensenoog met daaronder een krul met een druppel. Dit is een vereenvoudigde weergave van de zwarte veren van de lannervalk (Falco biarmicus). Het Horus-oog verscheen tijdens het Oude Rijk en bleef door de hele dynastieke periode een van de meest belangrijkste en krachtigste symbolen. De oorsprong van het oog ligt in een Egyptische mythe waarbij het gaat om een conflict tussen de Horus de zoon en Seth, de broer van Osiris. De jaloerse Seth lokte Osiris, de eerste en geliefde koning van Egypte, onder listige omstandigheden in de val. Samen met zijn handlangers, wist hij Osiris in een kist te krijgen. Deze werd met lood overgoten en in de Nijl geworpen. Horus wilde de dood van zijn vader wreken en belandde in een strijd met Seth. Tijdens deze strijd verliest Horus zijn linkeroog, dat door Seth wordt beschadigd en uitgerukt. De god Thot is in staat het oog weer ongeschonden aan Horus terug te geven en hem te genezen. Vandaar dat het Horus-oog ook het symbool is van herstel en genezing.
In de tijdelijke beschadiging van het linkeroog, het maanoog, zagen de Egyptenaren ook de verschillende fasen van het wassen van de maan. Door dit cyclische aspect, het herstel van het beschadigde oog, het oedjat-oog, werd weer licht op aarde teruggebracht. De met de duisternis verbonden dood werd overwonnen en het voortbestaan van de harmonische orde, de Maät, werd verzekerd. Het onbeschadigde rechteroog, het zonne-oog, was verbonden met de mythe rond de zonnegod Ra en Uraeus, zijn vrouwelijke tegenhanger. Door over dit oog te beschikken, beschikte de farao over heel Egypte.
Sommige theorieën gaan ervan uit dat het Horus-oog is opgebouwd uit zes verschillende onderdelen. Tesamen zouden zij een heqat beslaan, een maataanduiding voor de grootte van het oog. De afzonderlijke onderdelen van het oog zouden symbool staan voor ruiken, zien, denken, horen, proeven en voelen. Het samenvoegen van de diverse onderdelen zou tot genezing van het Horus-oog hebben geleid. Er bestaan twijfels over deze theorie omdat het niet wetenschappelijk onderbouwd kan worden.
Er zijn ook egyptologen die veronderstellen dat er bij de zes delen van het Horus-oog breuken horen. Men heeft ontdekt dat er een bepaald verband is tussen deze breuken. Het Horus-oog zou derhalve niet alleen een religieuze functie hebben. Doordat het is opgebouwd uit getallen zijn ook andere betekenissen mogelijk. Diverse theorieën zijn hierover in omloop. De delen van het oog worden onder meer gerelateerd aan economische, medische of wiskundige teksten in het hiëratisch schrift, die gaan over het berekenen en het meten van bijvoorbeeld hoeveelheden graan. Het Horus-oog wordt tevens in verband gebracht met astronomie, kalendertelling en de maanfasencyclus waaraan ingewikkelde wiskundige berekeningen ten grondslag liggen. Aanwijzingen in de pyramideteksten, sarcofaagteksten en dodenboekspreuken zouden hierbij aansluiten. Echter, een doorslaggevende bewijs vanuit de Egyptologie is hier, tot op heden, ook niet van gevonden.
In de Egyptische kunst heeft het Horus-oog vele betekenissen, maar het was vooral een geliefd symbool dat werd gebruikt voor herstel bij ziekte en ongemak. Heel populair waren de amuletten van het Horus-oog, die dienden om de levende of dode te beschermen of te voorzien van magische krachten. Men treft het Horus-oog ook aan op juwelen en op de beschermende plaatjes die op de incisies werden gelegd. Deze incisies werden tijdens het balsemen van de mummie gemaakt.
Gedurende de Eerste Tussenperiode en het Middenrijk werden de Horus-ogen ook op de kisten van overledenen geschilderd. De oude Egyptenaren veronderstelden dat de overledene met deze ogen kon zien en contact kon maken met bijvoorbeeld de nabestaanden die de offercultus in stand hielden in de grafkapel.
Men treft Horus-ogen ook aan op boten, vanwege hun beschermende kracht en 'vooruitziende' blik. In het Nieuwe Rijk wordt het Horus-oog vaak met vleugels afgebeeld, zwevend achter de farao's en goden als uiting van een beschermende kracht.
Vanwege zijn mythologische oorsprong ziet men het Horus-oog ook vaak terugkomen in de offercultus. Het genezen oog werd als offersymbool beschouwd en werd tegelijkertijd als offergave gebruikt. Tijdens het Nieuwe Rijk ziet men dit soort afbeeldingen vaak verschijnen. Bijvoorbeeld in het graf van Pasjedoe (TT 3) waar bij wijze van verering het Horus-oog wordt aangeboden aan de goden van de opkomende en ondergaande zon. Ook bavianen worden dikwijls afgebeeld met het Horus-oog die zij aan de opkomende zon aanbieden. In de Grieks-Romeinse tijd ziet men de god Nefertem, die werd geassocieerd met de lotusbloem en met offergaven, eveneens met een Horus-oog in zijn hand afgebeeld.
© 2012 Joke Baardemans
Bron: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, art. C. Andrews; Ma'at, F. Schobbe; syllabus Religie van het Oude Egypte, H. Pragt; Ta-Mery, Het geheel is meer dan de som der delen; M. Zitman, Reading Egyptian Art, R Wilkinson; De geheimen van het oude Egypte, Lorna Oakes en Lucia Gahlin