Egeltje in graf Mereroeka, Sakkara, foto: Petra Lether In de Egyptische kunst treft men veel afbeeldingen aan van dieren, ook van egels.

Hoewel egyptologen er lang van zijn uitgegaan dat er twee soorten egels zijn afgebeeld tijdens de faraonische tijd, namelijk de woestijnegel (Paraechinus deserti) en de langoor woestijnegel (Hemiechinus auritus), is dikwijls niet eenduidig te onderscheiden om welke egel het gaat. Ook de Oudegyptische benaming voor egel is onduidelijk. Er wordt gesproken over hnty of  hntA, maar deze benaming kan ook zijn afgeleid van het Noord-Afrikaanse stekelvarken. Mogelijk gold deze benaming voor alle egel- en stekelvarkensoorten.

Egels zijn regelmatig terug te vinden op afbeeldingen en werden al gedurende de Naqada II periode in de vorm van vaasjes meebegraven met de overledene. Tijdens de dynastieke periode vormden zij een belangrijk en telkens terugkerend decoratief element. Zij werden niet met een specifieke god geassocieerd maar desondanks had het afbeelden van egels waarschijnlijk een magische en beschermende betekenis. Egel op voorsteven van Nijlboot, mastaba Akhethetep, 5e dyn, Louvre, foto: Petra Lether;Het verdedigingsmechanisme van een egel, door zich op te rollen tot een bal en zijn kwetsbare lichaamsdelen te beschermen met een ondoordringbare vacht met stekels waardoor hij onder andere bestand is tegen giftig beten en angels, moet zeker tot de verbeelding hebben gesproken. In de graven uit het Oude Rijk en het Middenrijk worden ze dan ook in diverse voorstellingen weergegeven. Men ziet ze bijvoorbeeld als boegbeeld op het voorsteven van Nijlboten met hun kop naar achteren gericht. De reden waarom ze op deze specifieke manier werden weergegeven is onduidelijk. De meeste boegbeelden kijken in de richting van de bestemming, dat is bij de egel niet het geval. Door sommige wetenschappers wordt verondersteld dat het iets met de windrichting te maken zou hebben. Naar het zuiden voer men met vol zeil, de egel keek dus in de windrichting. Mogelijk zagen de egyptenaren de egel als bescherming bij de wisseling van windrichting. Andere deskundigen denken dat de vorm van de boot overeen kwam met die van een egel als die zich, bij wijze van bescherming, oprolde. Dit zijn echter interpretaties, er zijn geen concrete bewijzen voor deze theorieën.

Twee parende egeltjes, graf Hetepherachet RMO, foto: Petra Lether; Vaak komen ze ook voor in natuur- en jachtscènes, dribbelend langs een spaarzaam begroeide woestijnrand, soms parend of bezig om de veiligheid van een hol te zoeken. Een enkele keer wordt een egel afgebeeld terwijl hij een sprinkhaan vangt. Verondersteld wordt dat er niet op de egel zelf werd gejaagd, het beest bevond zich gewoon tussen de andere dieren. We zien ook afbeeldingen, zoals in het graf van Mereroeka in Sakkara, waar een egel in een specifiek kooitje of kistje wordt meegedragen met de andere offergaven. Volgens sommige wetenschappers werden egels namelijk ook geconsumeerd in het oude Egypte. Verondersteld wordt dat de egels met een laag klei werden bedekt. Daarna werden ze in het vuur geroosterd waardoor de klei uiteindelijk barstte. Met het loskomen van de kleilaag werden ook gelijk de stekels verwijderd. Naar verluid moet het egelvlees erg mals zijn geweest. Echter, er zijn tot nog toe geen egelbotten gevonden die de theorie van consumptie van de beestjes zouden ondersteunen. Misschien werden ze ook wel gewoon als huisdier gehouden.

egelratelaar , 12-13 dyn. Brooklyn Museumegelscaraboïd, 18e dynastie, privécollectieVolgens sommigen wetenschappers zou de egel ook symbool staan voor regeneratie of als beschermer van de zonnegod. Dat zou aansluiten bij het feit dat egels ook vaak op de voorsteven van de zonneboten verschenen.
In het Middenrijk ziet men mooie faience beeldjes van egels verschijnen die als grafgift werden meegegeven. De beeldjes werden blauw en groen gekleurd, de kleuren van goddelijkheid, regeneratie en wedergeboorte. Gedurende het Nieuwe Rijk waren miniatuuregeltjes als amulet en als scaraboïde (benaming van een scarabee die een andere dierengestalte aanneemt dan die van de mestkever) erg populair. De egelscaraboïde was wijdverspreid. In de Late Tijd werden houders voor oogcosmetica of potjes voor olie en parfum geproduceerd naar het model van een egel. Er zijn ook enkele ratels in egelvorm. Egel-cosmeticapotje, Walters Art Museum, Baltimore Mogelijk dat deze een magische betekenis hadden of dienden als speelgoed voor de kinderen.
De stekels van egels worden ook genoemd in Ebers-papyrus. Een extract van de stekels en andere lichaamsdelen diende als geneesmiddel en zou een goed middel zijn tegen haaruitval.

Zo blijkt de egel dus specifieke functies te hebben gehad in het oude Egypte, waarbij zijn beschermende rol duidelijk het meest in het oog springt.


© Joke Baardemans 2013

Bronnen: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt art. Hedgeshogs, P. Houlihan; The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt art. Diet S. Ikram; Der Igel im alten Ägypten, V. von Drosten zu Hülshoff