In mythologische context werd de dwerg geassocieerd met de zon en regeneratieve krachten.
Hun lichaam, met de korte armen en benen, vertoonde volgens de oude Egyptenaren gelijkenis met de scheppergod Chepri, de heilige mestkever. Dwerggoden hadden doorgaans een beschermende functie, onder meer in relatie tot vrouwen en kinderen. Zij weerden het kwaad af, waakten over seksualiteit, zwangerschap en geboorte. Daarnaast werden dwerggoden geassocieerd met de slaap, oorlogsvoering en de dood, maar ook met muziek, zang, dans en wijn. De meest bekende dwerggoden zijn de god Bes en de god Ptah Pataikos. Daarnaast zijn er nog een aantal dwerggoden waarvan het niet duidelijk is wie zij precies voorstellen. Ptah Pataikos is voornamelijk in amuletvorm verschenen. Bes zag men ook terug in tempels, weliswaar niet op de belangrijkste plekken, maar dikwijls in meer specifieke context, in relatie tot de godin Hathor.
Iconografische voorstellingen uit de oud-Egyptische dodencultuur vertellen ons meer over het dagelijkse leven van menselijke dwergen, althans over de betekenis die de dwergen hadden voor de elite. De vroegste afbeeldingen van dwergen, kleine ivoren beeldjes, zijn onder andere aangetroffen in Predynastieke kerkhoven in el-Ballas, Boven Egypte. Gedurende het Oude Rijk werden in meer dan 50 graven dwergen afgebeeld, meestal uit de 5e en 6e dynastie. Eveneens zijn er afbeeldingen, waaronder vele amuletten, gevonden die betrekking hebben op cultussen. Deze voorstellingen betreffen zowel mannelijke als vrouwelijke dwergen. Mogelijk werd hun fysieke afwijking, als gevolg van religieuze associaties, geaccepteerd en als een goddelijk teken beschouwd.
In het dagelijks leven was de positie van de menselijke dwerg belangrijk en zijn functie veelzijdig. Gedurende de hele dynastieke periode kregen zij belangrijke taken toebedeeld. Zij bevonden zich dikwijls in het gevolg van de elite en werden als een soort persoonlijk medewerker beschouwd. De symbolische associatie met hun goddelijke equivalent beïnvloedde hoogstwaarschijnlijk hun status.
De werkzaamheden van dwergen waren divers en betroffen onder andere huishoudelijke taken. Zo hielden zij zich onder meer bezig met zorg voor het lichaam, kleding, huisdieren en soms bewaakten zij juwelen. In het graf van Mereroeka treft men dwergen aan die als goudsmeden te werk werden gesteld. Er bestaan geen gegevens die duidelijk maken hoe dwergen in de dorpen op het platteland leefden en werkten.
Men treft voorstellingen van dwergen aan op funeraire monumenten, beelden, stèles en sarcofagen. Een van de meest bekende afbeeldingen van een dwerg is die van de dwerg Seneb. Het beeld laat Seneb en zijn gezin zien. Duidelijk worden zijn korte beentjes getoond. Seneb bereikte zelfs de status van hofambtenaar en had een eigen graf, samen met zijn vrouw. Maar liefst 20 titels zijn in dit graf in Gizeh te vinden. Dit en andere voorbeelden tonen aan dat dwergen waarschijnlijk geaccepteerd en geïntegreerd waren binnen de oud-Egyptische samenleving.
Andere bezigheden van dwergen waren gericht op entertainment, zij hielden zich bezig met zang en dans en vermaakten zo de elite, een bezigheid die vergelijkbaar is met de functie van latere hofnarren. Ook de jonge farao Pepi II (6e dynastie) verzocht, in een gedetailleerde brief aan zijn gouverneur Harkoef, een dwerg (pygmee) voor hem mee te nemen.
Ook buitenshuis waren dwergen soms actief. Hoewel ze niet in staat werden geacht zware taken te vervullen, zijn ze in een aantal graven afgebeeld bij de jacht op vogels. Ook zijn dwergen soms op boten te vinden zoals bijvoorbeeld op de albasten boot uit het graf van Toetanchamon. Als oppasser van dieren ziet men dwergen honden, apen, ossen en een tam luipaard aan een lijn meevoeren. Vaak worden dwergen in de nabijheid van de grafeigenaar getoond. Zo zijn dwergen dikwijls te vinden in kleine ruimtes, bijvoorbeeld onder stoelen, een plek die eigenlijk voor huisdieren werd gereserveerd. Ze lijken hier uitwisselbaar te zijn met aapjes en dienden mogelijk als grappig vermaak. Dwergen werden ook in verband gebracht met misvorming en met mensen van meer exotische herkomst zoals de mensen uit het land van Poent of het Nubische volk.
Aan de iconografische weergave van dwergen is gedurende de hele dynastieke periode aandacht besteed. Opmerkelijk is dat er geen medische teksten zijn die aandacht besteden aan dwerggroei, terwijl heel veel afwijkingen en aandoeningen, in diverse papyri, juist breeduit worden besproken. Mogelijk dat de oude Egyptenaren dwerggroei niet als een afwijking beschouwden, maar juist als een goddelijk en beschermend teken zagen.
© Joke Baardemans 2014
Bronnen: Dwarfs in Ancient Egypt and Greece, V. Dasen; Pygmies and dwarfs in Ancient Egypt, W. R. Dawson; The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, art. Deformity, E. Strouhal