Relief van kronen, tempel van DenderaIn vele culturen geven kronen de afstand aan tussen de drager en het gewone volk. Door een kroon oogde iemand groter en door de versieringen zoals goud, zilver en edelstenen onderscheidde iemand zich zichtbaar van anderen.

Afbeeldingen uit het oude Egypte laten een grote diversiteit zien aan dikwijls grote en hoge kronen. Soms waren ze zo groot dat het haast ondenkbaar is dat deze kronen daadwerkelijk werden gedragen. Afgezien van diademen en hoofddoeken zijn er tot op heden ook nog nooit kronen teruggevonden en is er dus onduidelijkheid over de afmetingen en het materiaal waaruit zij werden vervaardigd. Mogelijk dat de afmetingen, zoals bij de hoge veren die op sommige kronen zijn afgebeeld, gezien kunnen worden als onderdeel van de koninklijke regalia (waardigheidssymbolen) waarbij sommige onderdelen van de kroon afgewisseld konden worden, afhankelijk van een bepaalde gelegenheid.

Kronen werden gedragen door farao's, koninginnen, prinsessen, goden en godinnen. Farao's werden nooit afgebeeld zonder kroon; een kroon benadrukte de koninklijke en goddelijke functie en mocht daarom niet ontbreken. Zowel uit teksten als uit afbeeldingen wordt duidelijk dat de goden een goddelijke status verleende aan de heersers. De kronen symboliseerden de verbinding tussen het goddelijke en het aardse, waarbij de meeste kronen aan de god Ra gelieerd zijn en aan nog een paar andere goden. De versieringen met kostbare materialen of kleuren die de kroon schittering en glans konden verlenen onderstreepten de relatie met deze goden. Zonneschijven werden aan bepaalde kroontypen toegevoegd evenals een of meer uraeusslangen. Zij vertegenwoordigden vuur en de verblindende schittering van de zon. Zij zouden zijn bedoeld om potentiële vijanden te verwoesten of te verbranden. De zonneschijf werd gezien als het 'oog' van de zonnegod. De kroon in zijn geheel werd gelijkgesteld aan de ogen van Ra of van de god Horus.
Nemes-hoofddoek van Toetanchamon, Egyptisch Museum, CaïroGedurende de Vroegdynastieke Periode en het Oude Rijk werden heersers alleen maar afgebeeld met de enkele uraeusslang en de zogenaamde nemes hoofddoek of met een hoofdband. Hoge kronen waren niet gebruikelijk. Vanaf de 6e dynastie werd de uraeusslang ook door koninklijke vrouwen gedragen. Ook werden dubbele uraeusslangen (gewoonlijk een op de rode kroon en een op de witte kroon) en soms zelfs drie uraeusslangen gedragen (Ptolemaeïsche koninginnen). Daarnaast kende men nog een aantal variaties in het dragen van de Diadeem met gazellekopjes uit het graf van de Syrische echtgenoten van Djehoetimes III, MMA New York, foto: Jan Koekuraeusslang, zoals bijvoorbeeld farao Achnaton die, zoals sommige goden, rondom sommige kronen een uraeusslang aan een diadeem droeg. Sommige diademen hadden het hoofd van een gazelle of een ibis en werden specifiek door koninklijke vrouwen gedragen.
Veel van de Egyptische kronen waren voorzien van elementen uit de natuur zoals planten en dierlijke objecten (veren, hoorns). Aan dit soort specifieke elementen is een godheid te herkennen. De plantaardige elementen ziet men doorgaans bij de kronen van koninginnen en prinsessen en staan voor schoonheid en verjonging. Dierlijke elementen associeerden de drager met de kwaliteiten die zich manifesteerden in een bepaald dier en, indien gedragen door koninklijke personen, de godheid die daaraan was verbonden.

Nefertiti met hoofdtooi, Neues Museum, BerlijnKoninklijke kronen waren van groot belang in religieus en politiek opzicht. Dit kan worden geconcludeerd uit het feit dat in verschillende periodes weer andere hoofdbedekkingen favoriet waren. Het grote aantal kronen reflecteert bepaalde aspecten van het koningschap en sommige heersers beschikten dan ook over vele kronen. Voor koningin Nefertiti liet men zelfs een aparte kroon ontwerpen. Het gaf aan hoe belangrijk en bijzonder haar rol was als echtgenote van farao Achnaton.
Volgens sommige teksten zouden kronen een metaforisch doel beogen. Ze zouden het koningschap belichamen of zelfs het politieke of geografische concept van het koninkrijk.
Funeraire teksten ten tijde van de Piramideteksten en de Sarcofaagteksten geven de belangrijke rol aan van de kroon met betrekking tot rituelen omtrent de wedergeboorte. Het verklaart waarom tussen de mummiewindsels ook kroon-amuleten zijn aangetroffen.

Hoewel er zo'n 300 varianten bestaan van Egyptische kronen in beelden, reliëfs en schilderingen is hier opmerkelijk weinig van overgebleven. De reden hiervan is nog steeds onduidelijk. Gedacht wordt aan het vergankelijke materiaal, de uitwisselbaarheid van de toegevoegde elementen, de complexiteit van kronen, maar zelfs dan had er meer van de kronen teruggevonden moeten zijn. Verondersteld wordt dat de kronen mogelijk alleen een symbolische functie hadden. Geen van de theorieën heeft nog een eensluidend antwoord op de vraag opgeleverd.

© 2013 Joke Baardemans

Bronnen: The crowns of Pharaoh: their development and signifiance in Ancient Egyptian kingship, S. Collier; The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. K. Goebs; People of the Pharaohs H. Wilson; De geheimen van het oude Egypte, L. Oakes & L. Gahlin; Het Oude Egypte, dT. Wilkinson