Herodotus was een Grieks historicus die in ca 484 v. Chr in Halicarnassus aan de zuidwestkust van Klein-Azië werd geboren.
Hij maakte vele studiereizen en schreef een omvangrijke bundeling boeken die de Historiën wordt genoemd. In het totaal bestaat Historiën uit negen boeken. Het is het oudste en omvangrijkste werk in de Griekse proza dat behouden is gebleven en houdt het midden tussen herinneringen van een reiziger en een poging om, waar het kan, een objectief geschiedkundig verslag te geven. In deze boeken worden de Perzische oorlogen beschreven en in dit verband kreeg Egypte, als belangrijk onderdeel van het Perzische rijk, bijzonder veel aandacht. Het tweede boek van de Historiën en een deel van deel drie zijn aan Egypte gewijd. Bovendien werd ook in de overige boeken gerefereerd aan zijn ervaringen in Egypte. Herodotus beweert in zijn boeken dat hij persoonlijk door Egypte heeft gereisd. Deze reis zou dan tussen 449 en 430 v. Chr. plaats hebben gevonden. Door sommige deskundigen wordt betwijfeld of hij deze reis zelfs wel heeft gemaakt doordat zijn verhalen soms afwijken van wat inmiddels allemaal al bekend is over de geschiedenis van Egypte. Echter, deze informatie is voornamelijk afkomstig uit de nalatenschap van de elite, de graven en de tempels, terwijl Herodotus zijn informatie overal vandaan haalde èn een man van zijn tijd was. Andere deskundigen beschouwen hem weer als de 'vader van de geschiedenis' en hebben veel respect voor de manier waarop hij zijn verhalen heeft vastgelegd. Zo ook de Romeinse staatsman Cicero die hem als eerste 'Father of History' noemde.
Feit is dat hij in zijn boek over Egypte de geografische, geschiedkundige, mythologische, religieuze en etnografische onderwerpen uitgebreid aan de orde stelt. Hij beschrijft op soms zeer gedetailleerde wijze zijn observaties en filosofeert over bijvoorbeeld een verklaring omtrent de jaarlijks terugkerende overstroming van de Nijl. Deze sterk filosofische verhandelingen zijn indrukwekkend. Hij onderzoekt de oorsprong van de Egyptische beschaving, hij vertelt over de zeden en gewoontes van de oude Egyptenaren, in het bijzonder op religieus gebied. Hij stelt zelfs dat de Egyptische beschaving mogelijk ouder is dan de Griekse beschaving. Herodutus verslag over mummificatie, waarin hij een zeer gedetailleerde beschrijving geeft van het hele proces, van de dood tot het inwikkelen van de mummie, is haast perfect. Zonder twijfel stond voor Herodotus vast dat Menes (een andere naam voor Narmer) de grondlegger was van de Egyptische staat. Daarnaast zijn de geografische uiteenzettingen nauwgezet en zeer indrukwekkend. Toch heeft hij ook verhalen geschreven die aantoonbaar niet op de waarheid berusten, voor zover wij dan kunnen beoordelen. Zijn voornaamste bron was de mondelinge traditie, de verhalen van priesters en van het gewone volk. Het gebeurde natuurlijk dat deze mensen het, doorgaans met de beste bedoelingen, zelf bij het verkeerde eind hadden. Soms kregen de verhalen van Herodotus een hoog entertainment karakter. Desondanks hadden zijn tijdsgenoten er weinig problemen mee om zijn anekdotische verhalen en de meer serieuze verhalen als zodanig te accepteren en velen van hen gebruikten het werk van Herodotus zelfs als aanknopingspunt voor eigen verhandelingen zoals bijvoorbeeld een andere bekende geschiedschrijver Diodorus en de geograficus Strabo.
Herodotus vestigde zich uiteindelijk in Thurii, Italië waar hij in 426 v. Chr. overleed. Hij is een van de eerste en meest invloedrijke klassieke schrijvers geweest die Egypte uitvoerig hebben beschreven. Zijn filosofische verslaglegging is van grote invloed geweest, ook binnen de egyptologie en nog steeds doen zijn verhalen stof opwaaien. Herodotus was geïntrigeerd door het land en het volk en was een enthousiast verzamelaar van informatie en verhalen. Hoewel er aan deze informatie en aan sommige verhalen soms wordt getwijfeld geeft Herodotus omschrijving dat Egypte een geschenk van de Nijl is, kernachtig weer wat van essentieel belang was voor het land en zijn beschaving: de rivier met zijn vruchtbare delta heeft de opkomst van het oude Egypte bepaald en daarmee deed Herodotus een fundamentele constatering, een constatering waar niemand aan twijfelt.
© Joke Baardemans 2013
Bronnen: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, art. Herodotus, A. Llyod; Egypt, how a lost civilisation was rediscoverd, J. Tyldesley; Het Oude Egypte, Opkomst en ondergang van een beschaving, T. Wilkinson