Hypocephalus

Zij geloofden dat er een bestaan in het verschiet lag dat vergelijkbaar en mogelijk zelfs mooier was dan het leven dat zij leidden. De stille getuigen hiervan zijn onder meer de grafgiften die zij aan hun doden meegaven en natuurlijk ook de mummie zelf. Het mummificatieproces was een noodzakelijk proces om het lichaam in stand te houden voor een leven na de dood. Men besteedde veel aandacht aan de juiste rituelen, de zorgvuldige preparatie van het lichaam en aan het bestrijden van kwade invloeden die dit proces op enigerlei wijze zouden kunnen verstoren. Daar kwam aardig wat magie bij kijken en dat moest in goede banen worden geleid. Een van de aspecten tijdens het mummificatieproces was de toevoeging van specifieke objecten oftewel van amuletten. Amuletten zijn voorwerpen waaraan magische krachten worden toegekend. Zij werden onder meer tussen de windsels gestopt dicht bij bepaalde organen of andere lichaamsdelen om deze te beschermen of van kracht te voorzien. In het dodenboek, een boek waarin teksten terug te vinden zijn die de overledene moesten begeleiden op zijn reis door het hiernamaals, staan veel spreuken waarin het nut en gebruik van sommige amuletten wordt vermeld. Dikwijls zijn dit mystieke en moeilijk te begrijpen teksten.

Een van die spreuken is spreuk 162. Het is een spreuk om een ‘vlam’ te laten verschijnen onder het hoofd van de overledene. Delen van deze spreuk verschenen pas in de 4e tot 2e eeuw v. Chr. op een specifiek amulet, de hypocephalus. Waarschijnlijk daardoor zijn deze amuletten minder bekend maar niettemin interessant. Letterlijk betekent hypocephalus ‘onder het hoofd’. Dergelijke amuletten zijn dus daadwerkelijk aangetroffen onder het hoofd van diverse mummies. Het amulet is een ronde schijf van circa 18-20 cm, meestal gemaakt van papyrus, linnen of kartonnage. In enkele gevallen is er voor de productie van dergelijke schijven ook brons of hout gebruikt. Doorgaans zijn ze gedecoreerd met afbeeldingen die in horizontale registers zijn geplaatst en ook zijn ze voorzien van tekst. De afbeeldingen laten diverse goden zien waaronder de Ra, de zonnegod in zijn hoedanigheid van god van de vier windstreken. Ook andere goddelijke symbolen, zoals de barken van de zon en maan en bavianen in aanbidding voor de zonnegod zijn weergegeven. Zij lijken allen te refereren aan het licht van de zon. De inhoud van de tekst bevat delen uit spreuk 162 uit het Dodenboek. Naar verluid werd de spreuk uitgesproken door een koegodin, ook wel Ihet genoemd, waarvan werd gezegd dat zij de moeder van de zonnegod Ra was. Zij roept haar zoon aan om de overledene te voorzien van ‘hitte onder het hoofd’. De interpretatie hiervan is lastig, maar men veronderstelt dat het overbrengen van de hitte of een vlam duidt op een verzoek aan de zonnegod om licht voor de overledene. De tekst vermeldt dat dit door middel van een amulet in de vorm van een koe, een afbeelding van de godin zelf, zou kunnen plaatsvinden. De amulet zou daarbij op de keel van de overledene gelegd moeten worden. Niettemin wordt aangegeven dat de koe ook uitgetekend zou kunnen worden ‘op een nieuw stuk papyrus’, dat vervolgens onder het hoofd gelegd wordt van de overledene. Deze instructies, vermeld in spreuk 162 van het Dodenboek, hebben mogelijk geleid tot het gebruik van de hypocephalus. Dit bijzondere voorwerp waarop ook vaak de naam van de overledene stond, lijkt dus een regeneratief karakter te hebben. Zoals op te maken valt uit de tekst is het aannemelijk dat een hypocephalus werd aangewend om op magische wijze nieuw leven te bewerkstelligen. Een andere theorie is dat de overledene door de hypocephalus bij wijze van bescherming door ‘vlammen omringd is’ in het hiernamaals, zoals Ra zelf, waarvan werd verondersteld dat hij dezelfde bescherming genoot. Dit zou eveneens gezien kunnen worden als een verwijzing naar een kosmologische aspect, namelijk dat van de magnifieke zonsopgangen in Egypte.