Als schrijver in het oude Egypte bekleedde men een bijzondere positie, want het merendeel van de bevolking kon niet schrijven.
Naar schatting was het maar 1% dat de eer ten deel viel als schrijver te worden opgeleid. Zoals bij vele ambachten het geval was ging het schrijversvak vaak over van vader op zoon.
Egypte was een gecentraliseerde verzorgingsstaat. Zonder schrijvende, rekende en activerende ambtenaren was het rijk onbestuurbaar. Alle ambtenaren begonnen hun loopbaan als schrijver. Zij werden hiervoor speciaal opgeleid. In het Oude Rijk gebeurde dit door ambtenaren die het vak reeds beheersten, in het Middenrijk had men speciale scholen. De prinsenschool genoot het meeste aanzien. De zonen van farao's en zijn familie, die van de hoogste ambtenaren en speciaal getalenteerde jongens kwamen in aanmerking om te worden opgeleid voor schrijver. De vizier, de hoogste ambtenaar en plaatsvervanger van de farao, had hier de leiding. De leerlingen werden niet alleen in het hiërogliefenschrift onderwezen, maar leerden ook een ander schrift, het hiëratisch. Dit is een sneller, cursief schrift wat veelal voor documenten werd gebruikt.
De schrijvers waren in dienst van de farao en vervulde als ambtenaar of priester hun taak. Zij hielden de staat op orde door een uitgebreide administratie van werkzaamheden en wetenswaardigheden bij te houden. Naast vakkenis moest een schrijver zich ook verdiepen in de wijsheidsleren en werd hij geacht die na te leven. Met andere woorden hem werd het juiste gedrag bijgebracht. Rechtvaardigheid tegenover zwakkeren en gehoorzaamheid aan hoger geplaatsten golden als uiterst belangrijke verworvenheden.
Egyptische farao's wisten hoe belangrijk de schrijvers waren en deze behoorden dan ook dikwijls tot de elite. Zij werden gekoesterd en navenant hun werkzaamheden beloond met onder andere goud en edelstenen.
Schrijvers genoten aanzien onder de bevolking. In het arbeidersdorp Deir el-Medina was het de schrijver die alle correspondentie bijhield. Hoewel de opzichter alle beslissingen nam was het de schrijver die alles verwoordde naar de vizier en omgekeerd gaf de schrijver boodschappen van de regering door. Zijn werk hield tevens in dat hij dagelijks gebeurtenissen van importantie rond de graven en in het dorp moest rapporteren, bijvoorbeeld welke arbeiders afwezig waren, de prestaties die werden geleverd en welke functionarissen het graf bezochten. De vizier ontving hiervan een uittreksel. Ook vervulde de schrijver soms een bemiddelende rol bij conflicten. Indien er klachten van de arbeiders waren verwoordde hij hun problemen en bij stakingen probeerde hij ze weer aan het werk te krijgen.
Hoewel veel kunstenaars zelf ook konden schrijven was het uiteindelijk toch de officiële schrijver die het laatste woord had bij het optekenen van de grafteksten.
De schrijver was dus een van de belangrijkste vertegenwoordigers en belangenbehartigers van de regering. Zijn werkzaamheden hielden niet op bij de administratieve werkzaamheden rond de graven. Op vrije momenten was hij in het dorp ook voorhanden om testamenten op te maken, verkoopaktes op te stellen en eden af te nemen. Het is niet echt duidelijk in hoeverre dit tot zijn officiële taken behoorden en of hij hier een beloning voor ontving.
Ook in de kunst zien we hoeveel aanzien de schrijvers genoten. Het Egyptische woord voor schrijver was 'sesj'. Als hiëroglief wordt een schrijver afgebeeld met een touw over de schouder, een schrijfriet, een waterkommetje en een palet. Dit zijn de bekende schrijversattributen. Het schrijfriet was gemaakt van een rietstengel. Het schrijverspalet bevatte twee soorten pigment, rood en zwart. Deze werden gemengd met een oplossing van gom waarna ze met water aangebracht werden.
Als sculptuur werden schrijvers op twee manieren uitgebeeld. Aanvankelijk ziet men de schrijver uitgebeeld in kleermakerszit met een papyrusrol in de linker hand, die hij op een gesteven rok uitspreid, terwijl hij met zijn rechterhand van rechts naar links schrijft. Vanaf het Middenrijk worden schrijvers ook als kubushurkers uitgebeeld.
© 2012 Joke Baardemans
Bron: Pharaoh 's Workers, Leanard H. Lesko; De geheimen van het Oude Egypte, Lorna Oakes en Lucia Gahlin; Egypte Mensen, Goden Farao's, Rose-Marie en Rainer Hagen; Scribes in The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, P. Piacentini