Obelisk van Theodosius, foto: Marja MacdonaldEen van de obelisken die vanuit Egypte naar het buitenland is getransporteerd, is de obelisk van Theodosius, vernoemd naar de keizer die in de 4e eeuw na Christus opdracht heeft gegeven de obelisk op zijn nieuwe standplaats op te richten.

Deze obelisk is afkomstig uit de grote tempel van Karnak en dateert uit de tijd van Thoetmoses III, de zesde farao uit de 18e dynastie. De obelisk bevond zich waarschijnlijk bij de zevende pyloon aan de zuidkant. Uit de Het wagenrennen afgebeeld op de sokkelkijkrichting van de hiërogliefen wordt duidelijk dat hij bij de westelijke deur moet hebben gestaan. Hij werd via Alexandrië vervoerd naar de stad Constantinopel, het huidige Istanboel in Turkije, waar hij een plaats heeft gekregen in het Hippodroom, een Romeins stadion waarin wagenrennen en andere vormen van vermaak plaatsvonden. Tegenwoordig is het een groot plein. De Turkse aanduiding voor het plein is At Meydani (het paardenplein). De obelisk is vervaardigd uit het rode graniet wat uit Aswan kwam en was oorspronkelijk 30 meter hoog. Het onderste gedeelte was erg beschadigd, vandaar dat de obelisk nu nog maar 19,80 meter hoog is als men de basis niet meerekent. Het is niet helemaal duidelijk wanneer de beschadigingen zijn ontstaan. Mogelijk tijdens het transport of de heroprichting, maar men vermoedt dat de obelisk al in eerdere tijden, in Egypte, is omgevallen. Farao Achnaton had namelijk de verering van andere goden behalve van de god Aton, aan banden gelegd. Hij gaf tijdens zijn regeerperiode onder andere de opdracht om de namen van andere goden van belangrijke monumenten te verwijderen. Op de obelisk van Theodosius staat echter nog de onbeschadigde naam van de god Amon-Ra. Het feit dat dit op deze obelisk niet is gebeurd, lijkt erop te wijzen dat hij waarschijnlijk ten tijde van de regering van Achnaton reeds onder het zand lag.
Ook de piramidion, de bovenkant van de obelisk, is beschadigd waardoor een deel van de tekst ontbreekt, maar doordat een van de kolommen helemaal compleet is heeft men wel de tekst kunnen ontcijferen. Alle vier de kanten van de obelisk hebben een centrale kolom die beschreven is met verhalen van de overwinningen van Thoetmoses III. Helemaal in de top wordt Thoetmoses knielend, in een aanbiddende houding voor Amon-Ra afgebeeld. Omdat de hiërogliefen farao Thoetmoses heer van het jublieum noemen is het mogelijk dat de obelisk ter gelegenheid van het kroningsjubileum van de farao is opgericht.

Keizer en zijn hofhouding, foto: Marja MacdonaldVoor de beschadiging aan de onderkant van de obelisk vond men een passende oplossing. Tussen de sokkel en de obelisk bevinden zich vier bronzen kubussen, die gebruikt zijn bij het transport en wederoprichting. Daaronder bevindt zich een marmeren sokkel van 6 meter hoog. Deze sokkel is opgedeeld in twee registers en heeft tevens aan de oostkant een Latijnse inscriptie aangebracht door reizigers uit de 16e eeuw. Aan de westkant bevindt zich een Byzantijnse inscriptie die vermeldt dat de oprichting van de obelisk 32 dagen heeft geduurd. Het onderste register vertelt meer over de geschiedenis van de obelisk. De scènes zijn in hoogreliëf aangebracht. Een van de scènes laat de obelisk zien liggend op een transportschip, de andere scènes laten de opgerichte obelisk zien terwijl er wagenrennen plaatsvinden in het Hippodroom. Op basis van stijlkenmerken wordt verondersteld dat dit deel van het reliëf mogelijk al voor de regering van Theodosius is aangebracht en dat mogelijk de obelisk ook al langer in Constantinopel aanwezig was.Lauwerkrans en ketsibios rechtsonder in de hoek, foto: Marja Macdonald In het onderste register is ook een scène te zien waarin de onderwerping van de barbaren staat afgebeeld (westkant). Het bovenste register toont de keizer, omgeven door zijn hofhouding terwijl hij het wagenrennen ter plekke gadeslaat. Op een van de scènes heeft hij een lauwerkrans in de hand bestemd voor de overwinnaar van het wagenrennen.
Een opvallend detail in het onderste register is dat er een waterorgel (ketsibios) op staat weergeven.

© 2014 Joke Baardemans

Bron: Die Unsterblichen Obelisken Ägyptens , L. Habachi/C. Vogel; Ramsay Traquair and A. J. B. Wace art. The Base of the Obelisk of Theodosius, The Journal of Hellenic Studies (Jstor)