Het anch-teken is een T-vormige kruis met een lushandvat. Dit symbool werd later overgenomen door de Kopten. Voor veel mensen is het geen onbekend teken. Maar waar komt het vandaan en welke betekenis verbonden de oude Egyptenaren aan dit teken?
In ieder geval is duidelijk dat geen enkel ander teken zo frequent gebruikt is in het oude Egypte. Het anch-teken is ook een hiëroglifisch teken en komt in alle periodes uit de faraonische geschiedenis voor. De herkomst van de vormgeving is onduidelijk. De verklaringen variëren van een geheimzinnige seksuele symboliek tot een sandaalbandje. Het teken lijkt ook wel op een ander teken uit het oude Egypte, namelijk de Isis-knoop of tyt-amulet. Hiervan wordt gedacht dat het een soort 'tampon' voor zwangeren is geweest om ze te beschermen tegen miskramen. Het anch-teken lijkt er ook op, maar verschilt wel iets. De lus lijkt bij de anch aanmerkelijk voller te zijn en direct daaronder zijn duidelijk twee afzonderlijke, horizontale delen te onderscheiden die los van de staander staan. Bij een tyt-amulet vormen die een geheel met de lus. Beide tekens worden in ieder geval ook geassocieerd met 'het bloed' van de godin Isis, de godin waaraan magische krachten werden toegekend. Deze symbolen lijken dus wel nauw met elkaar verbonden te zijn.
De specifieke mythologische en religieuze betekenis is belangrijk. Het anch-teken zou de symbolische weergave voor leven, het eeuwig leven vertegenwoordigen. Ook hiëroglifisch gezien wordt het teken gebruikt voor woorden als leven, om te leven, levend. In die context is het niet verwonderlijk dat veel godheden met het teken in hun hand staan afgebeeld. Het teken vertegenwoordigt 'het geven van leven' door middel van lucht of water. Lucht en water zijn essentiële voorwaarden om te kunnen leven, ook in het hiernamaals. We zien daarom dat de anch wordt doorgegeven of aangereikt als 'levensadem' op afbeeldingen in diverse graven.
Ook worden anch-tekens soms over de farao 'gegoten', wat een reinigingsritueel is om de regeneratieve kracht van het water te benadrukken. Of het wordt tegen de neus gehouden als symbool van levensadem.
In hiëroglifische teksten wordt het anch-teken frequent afgebeeld samen met het djed-symbool en de was-scepter. Het is een symbolische benadrukking van leven, stabiliteit en kracht.
Het anch-symbool teken zien we niet alleen terug op wanden in graven. De vormgeving was ook erg populair als amulet, sieraad en in tal van bijzondere attributen zoals bijvoorbeeld zalflepels, sistra, spiegels en spiegelhouders. In het graf van farao Toetanchamon (18e dynastie) werd in de vorm van een anch een prachtig exemplaar van een spiegelhouder van verguld hout aangetroffen. Het teken verschijnt soms ook op specifieke vazen die gedecoreerd zijn met een anch-symbool.
De anch werd in latere tijden vooral gebruikt als equivalent van het kruis in de Koptische kerk. We zien dat in het bijzonder terug op veel grafmonumenten.
Ook tegenwoordig wordt het anch-teken nog steeds beschouwd als een spiritueel en mystiek symbool en vindt men het terug in mode, accessoires, sieraden en zelfs in tatoeages.
© Joke Baardemans
Bronnen: C. Andrews, Amulets in The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt; R. Wilkinson, Reading Egyptian Art; in Lexicon der Ägyptologie; F. Durand en C. Zivie-Coche, Gods and Men in Egypt; J. Griffiths, Isis in The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt
In ieder geval is duidelijk dat geen enkel ander teken zo frequent gebruikt is in het oude Egypte. Het anch-teken is ook een hiëroglifisch teken en komt in alle periodes uit de faraonische geschiedenis voor. De herkomst van de vormgeving is onduidelijk. De verklaringen variëren van een geheimzinnige seksuele symboliek tot een sandaalbandje. Het teken lijkt ook wel op een ander teken uit het oude Egypte, namelijk de Isis-knoop of tyt-amulet. Hiervan wordt gedacht dat het een soort 'tampon' voor zwangeren is geweest om ze te beschermen tegen miskramen. Het anch-teken lijkt er ook op, maar verschilt wel iets. De lus lijkt bij de anch aanmerkelijk voller te zijn en direct daaronder zijn duidelijk twee afzonderlijke, horizontale delen te onderscheiden die los van de staander staan. Bij een tyt-amulet vormen die een geheel met de lus. Beide tekens worden in ieder geval ook geassocieerd met 'het bloed' van de godin Isis, de godin waaraan magische krachten werden toegekend. Deze symbolen lijken dus wel nauw met elkaar verbonden te zijn.
De specifieke mythologische en religieuze betekenis is belangrijk. Het anch-teken zou de symbolische weergave voor leven, het eeuwig leven vertegenwoordigen. Ook hiëroglifisch gezien wordt het teken gebruikt voor woorden als leven, om te leven, levend. In die context is het niet verwonderlijk dat veel godheden met het teken in hun hand staan afgebeeld. Het teken vertegenwoordigt 'het geven van leven' door middel van lucht of water. Lucht en water zijn essentiële voorwaarden om te kunnen leven, ook in het hiernamaals. We zien daarom dat de anch wordt doorgegeven of aangereikt als 'levensadem' op afbeeldingen in diverse graven.
Ook worden anch-tekens soms over de farao 'gegoten', wat een reinigingsritueel is om de regeneratieve kracht van het water te benadrukken. Of het wordt tegen de neus gehouden als symbool van levensadem.
In hiëroglifische teksten wordt het anch-teken frequent afgebeeld samen met het djed-symbool en de was-scepter. Het is een symbolische benadrukking van leven, stabiliteit en kracht.
Het anch-symbool teken zien we niet alleen terug op wanden in graven. De vormgeving was ook erg populair als amulet, sieraad en in tal van bijzondere attributen zoals bijvoorbeeld zalflepels, sistra, spiegels en spiegelhouders. In het graf van farao Toetanchamon (18e dynastie) werd in de vorm van een anch een prachtig exemplaar van een spiegelhouder van verguld hout aangetroffen. Het teken verschijnt soms ook op specifieke vazen die gedecoreerd zijn met een anch-symbool.
De anch werd in latere tijden vooral gebruikt als equivalent van het kruis in de Koptische kerk. We zien dat in het bijzonder terug op veel grafmonumenten.
Ook tegenwoordig wordt het anch-teken nog steeds beschouwd als een spiritueel en mystiek symbool en vindt men het terug in mode, accessoires, sieraden en zelfs in tatoeages.
© Joke Baardemans
Bronnen: C. Andrews, Amulets in The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt; R. Wilkinson, Reading Egyptian Art; in Lexicon der Ägyptologie; F. Durand en C. Zivie-Coche, Gods and Men in Egypt; J. Griffiths, Isis in The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt