Olifantje en obelisk op Piazza delle Minerva2, foto: wikipediaOp Piazza della Minerva in Rome staat een obelisk van farao Wahibreëmachet (Apries), uit de 26e Dynastie, waarvan de sarcofaag in het RMO in Leiden te bezichtigen is.


De obelisk is 5,47 meter lang en is vervaardigd uit roze graniet. Het is helaas niet bekend onder welke omstandigheden en op welke wijze deze obelisk in Rome terecht is gekomen. Wel is met zekerheid te zeggen dat hij gedurende de Oudheid in het Iseum heeft gestaan. Dit was een ommuurd complex waar zich twee tempels in bevonden, gewijd aan de goden Isis en Serapis. De oudste tempel werd al in de eerste eeuw v. Chr. in Rome gebouwd. De keizers Augustus en Tiberius probeerden de bouw te verhinderen omdat het, naar hun stellige overtuiging, niet voldeed aan de Romeinse cultus. Tiberius liet de tempel zelfs afbreken en het cultusbeeld werd in de Tiber gegooid. Toch werd de tempel later door zijn opvolgers weer herbouwd. Nog later werd de Santo Stefano del Cacco, de huidige kerk, op de ruïne van de tempel gebouwd. Deze kerk dateert uit de 8e eeuw. Op deze plek is de obelisk gevonden.
Olifantje van Bernini, foto: J. BaardemansIn 1665 stuitten enkele Dominicaner monniken bij toeval op de obelisk toen zij een fundering wilden aanleggen voor een nieuwe muur en een tuin bij hun kerk. Paus Alexander VII, groot stimulator van architectuur (Sint Pietersplein, de basiliek en nog veel andere monumenten in Rome), gaf de opdracht de obelisk verder uit te graven en weer op te richten. Er werd gezocht naar een nieuwe, geschikte standplaats en men koos uiteindelijk een locatie voor de kerk Santa Maria sopra Minerva, niet ver van de oorspronkelijke vindplaats. Daar staat hij nu nog steeds en valt op door de vormgeving. De obelisk heeft een zeer bijzondere sokkel. Uit de vele voorstellen voor een passende sokkel werd het ontwerp van de Italiaanse Olifantje van Bernini, foto: wikipediabeeldhouwer Lorenzo Bernini, de favoriet van de paus gekozen. Het betreft een beeld van een olifantje, die op een vierkante sokkel met vier treden staat, voorzien van Latijnse inscripties. De bijnaam van dit olifantje is 'Pulcino della Minerva'. Op zijn rug draagt het olifantje de obelisk. Alles bij elkaar heeft de obelisk nu een hoogte van 12.69 meter. De obelisk zelf is dus relatief klein. Het bovenste deel, de piramideon, is van origine niet gedecoreerd. Later is er echter een bronzen versiering opgeplaatst. Alle vier de zijden van de obelisk, zijn voorzien van hiëroglifische inscripties. Deze beginnen afwisselend met de naam van de farao of met de namen van de god Atoem en de godin Neith, goden verbonden aan de Necropool van Saïs.

Paus Alexander VII heeft de oprichting van de obelisk helaas niet meer meegemaakt: hij overleed drie weken voor de feestelijke gebeurtenis. De inscripties echter geven informatie over de pauselijke opdrachtgever, de datum van oprichting en bevatten een grappige boodschap:

(Deze) oude obelisk,
gedenkteken van Egyptische wijsheid,
is uit de grond gehaald.
Hij stond vroeger op het
Minerva-plein en nu op dat van de
God voortbrengende Moeder.
Aan de goddelijke wijsheid heeft
Alexander VII hem gewijd
in het jaar van de Redding 1667.

De in de obelisk gebeitelde tekens
van Egyptische wijsheid
worden door de olifant,
de allersterkste van de wilde beesten,
gedragen. Dat zie je, wie je ook bent, hier.
Interpreteer dit bewijs (als volgt:)
(alleen) een krachtig verstand
schraagt stevige slimheid.
(vertaling: Leo Nelissen)

© Joke Baardemans 2014

Bron: Die unsterblichen Obelisken Ägyptens, L. Habachi/Neuauflage C. Vogel; Obelisken in Rome, inscripties met Nederlandse vertaling, Leo Nelissen, http://www.stilus.nl/