De naam Manetho komen we vaak tegen binnen de egyptologie en niet voor niets.
Deze oude geschiedschrijver stond aan de wieg van de zogenaamde koningslijsten. Wie was deze man en wat was zijn rol en functie?
Manetho was een Egyptische priester uit Sebennytos, gelegen in de Nijldelta. Zijn naam werd in het Oudegyptisch geschreven als Mry.n ntr aA , wat geliefd door de grote god betekent. Hoewel er verder geen duidelijke bewijzen zijn uit de tijd van Manetho is het wel bekend dat hij een grote reputatie had opgebouwd als schrijver en een man van aanzien was gedurende het begin van de Ptolemeïsche Periode. Hij schreef niet alleen over geschiedenis maar behandelde ook onderwerpen met betrekking tot religie, natuurgeschiedenis van de Nijldelta, cultuur en medicijnen. Kortom, hij was een veelzijdig wetenschapper met een brede belangstelling. Dat feit kwam Ptolemaeus II goed van pas. Deze heerser was begonnen aan de bouw van de Bibliotheek van Alexandrië, een bibliotheek die alle boeken over geschiedenis, religieuze overleveringen en wetenschappelijke werken van over de hele wereld zou gaan onderbrengen. Deze bibliotheek moest een soort wetenschappelijke databank worden. Uiteraard mocht daar de geschiedenis van het oude Egypte niet in ontbreken.
Manetho schreef in het Grieks en heeft waarschijnlijk meerdere boeken op zijn naam staan. Zo zou hij bijvoorbeeld een boek over Herodotus hebben geschreven, een boek over astrologie en een boek over de godin Sothis (Egyptische naam: Sopdet). Echter, de reden waarom hij binnen de egyptologie grote naam heeft verworven is vanwege het schrijven van een omvangrijk werk: de Aegyptiaca, een driedelig werk waarin hij de geschiedenis van het oude Egypte heeft beschreven, bedoeld als kennisoverdracht op niet-Egyptenaren. Hij deed dit vermoedelijk op verzoek van Ptolemaeus II. Het eerste deel behandelde de vroegste periodes en maakte melding van goden en koningen van Egypte. De mythe van de god Osiris maakte onderdeel uit van dit werk. De 1e tot en met de 11e dynastie werden erin beschreven. Het tweede deel omvat de 12e tot en met de 19e dynastie. De belegering door de Hyksos wordt hierin weergegeven en ook de uittocht van de Israëlieten uit Egypte. Het derde deel geeft een overzicht van de 20e tot en met de 30e dynastie.
Helaas is dit belangrijke werk van Manetho verloren gegaan, maar verschillende oude geschiedschrijvers hebben zijn werk of delen van zijn werk overgenomen. Door de diverse werken met elkaar te vergelijken heeft men inhoudelijk veel van het werk van Manetho kunnen achterhalen. Zoals gezegd behandelde de Aegyptiaca de geschiedenis van het oude Egypte. Manetho deed dit door gebruik te maken van bestaand materiaal dat afkomstig was van legendes, mythologische verhalen, liefdesverhalen en eenvoudige historische teksten. 
Hoewel men zou verwachten dat hij met name historische teksten op de tempelwanden en steles gebruikte als bronmateriaal was dat niet het geval. De bronnen die hij wel gebruikte waren demotische teksten afkomstig uit tempelarchieven. Hij beschreef de Egyptische geschiedenis vanaf de mythische tijden tot 323 v. Chr. en deelde die in in dynastieën. Al sinds de vroege oudheid herleidde men het begrip tijd/jaar naar bepaalde belangrijke gebeurtenissen. Een wat langere tijdspanne kon gekoppeld worden aan de regeringsjaren van een bepaalde heerser en vervolgens aan eventuele opvolgers. Op deze manier ontstonden koningslijsten. Een van de oudste lijsten die op een dergelijke manier is samengesteld, is ook te zien op de Steen van Palermo. De lijst met dynastieën van Manetho is waarschijnlijk de laatste geweest in de traditie van koningslijsten, maar wel een belangrijke. Onze huidige indeling van 31 dynastieën waarin de Egyptische koningen beschreven worden is geïnspireerd op het werk van Manetho en is dus gestoeld op een oude traditie. Het Oude Rijk, Middenrijk en Nieuwe Rijk zijn te herleiden naar de drie delen die het boek bevatte. Latere historici hebben, om het geheel overzichtelijker te maken, de dynastieën in meer specifieke tijdperken verdeeld.
Hoewel het origineel van de Aegyptiaca waarschijnlijk al in de vroege jaren van het Christendom verloren is gegaan en hoewel men in latere tijden een andere opvatting heeft gekregen over de indeling van dynastieën zoals beschreven door Manetho, wordt zijn werk nog steeds beschouwd als een van de belangrijkste binnen de egyptologie.
© Joke Baardemans 2016
Bronnen: A History of Ancient Egypt, J. Romer; Manetho, D. Redford, Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt; Chronology and Cultural Change in Ancient Egypt, I.Shaw.