Achnaton was de zoon van farao Amenhotep III en zijn vrouw Tiye.
Hij was de 10e farao uit de 18e dynastie. Onder de naam Amenhotep IV kwam hij op de troon, maar was eigenlijk niet de beoogde troonopvolger. Zijn broer Thoetmosis overleed echter voortijdig en Achnaton was de eerstvolgende in de lijn der opvolgers. Nefertiti was zijn 'Grote Koninklijke Echtgenote'. Zij speelde een prominente rol in de religie en politiek en schonk Achnaton zes dochters: Meritaton, Maketaton en Anchesenpaäton, zij werden in Thebe geboren. De drie jongste dochters, Neferneferoeaton, Neferneferoera en Setepenra zagen het levenslicht in de nieuwe hoofdstad, Achetaton. Later werd deze stad door de egyptologen uit de 19e eeuw Tell el-Amarna of kortweg Amarna genoemd. Waarschijnlijk hebben Achnaton en Nefertiti geen zonen gekregen. Kiya wordt gezien als zijn tweede echtgenote, bij wie hij mogelijk ook een dochter had. Van zijn beoogde opvolgers, Smenchenkare en Thoetanchamon zijn de moeders niet bekend. Door sommigen wordt beweerd dat Achnaton mogelijk zijn eigen dochter tot vrouw heeft genomen en daar een zoon mee heeft gekregen. Tot nu toe is er geen enkel bewijs om deze, en de vele andere veronderstellingen die de ronde doen hieromtrent, te onderbouwen.
Hoewel hij gekroond was als Amenhotep veranderde hij zijn naam in het vijfde regeringsjaar in Achnaton. Hij wilde hiermee zijn relatie benadrukken met de zonnegod Aton. Het woord Aton staat symbool voor de zonneschijf, maar doelde waarschijnlijk eerder op het stralende licht van de zon dan op de zonneschijf zelf. Achnaton bouwde onder andere tempels voor Aton in Karnak, Memphis en Sesebi, maar de cultus is vooral verbonden aan de stad Achetaton oftewel Horizon van Aton waar hij tal van bouwwerken, waaronder tempels, liet oprichten. Omstreeks zijn vijfde regeringsjaar verhuisde hij met zijn familie en een groot gevolg van vertrouwelingen naar deze nieuwe hoofdstad in Midden Egypte, een stad die geheel werd opgedragen aan de zonnegod Aton.
Achnaton bracht een grote omwenteling teweeg op het gebied van de religie, politiek en de kunst. Hoewel hij in beslag werd genomen door de vormgeving van Achetaton wist hij tevens goede buitenlandse betrekkingen aan te knopen. Dit staat opgetekend in de zogenaamde Amarna brieven. Dit zijn, op kleitabletten geschreven, diplomatieke teksten die in Amarna zijn aangetroffen.
De cultus rond de god Aton werd als enige aanvaardbare religie ingevoerd en de naam van de god Amon, de voorheen belangrijkste Egyptisch godheid, werd van vele monumenten verwijderd. Wat de motieven van Achnaton waren, is niet duidelijk. De cultus onderscheidde zich met name van de traditionele cultussen doordat er geen mythologische achtergrond aan verbonden was, door zijn exclusiviteit en door het feit dat het licht het meest kenmerkende element vormde van de godheid. Dit ziet men terug in de vele voorstellingen waarbij de zonneschijf en de zonnestralen, die uitmonden in handjes, worden afgebeeld.
De status van de koninklijke familie nam door alle veranderingen toe. Zij speelden een meer prominente rol in de religie en politiek. Voor het grootste deel van de bevolking was de god Aton alleen benaderbaar via de farao en, in mindere mate, via koningin Nefertiti.
Er ontstonden vernieuwingen in de kunst waarbij Achnaton en zijn familie het middelpunt vormden, de typische Egyptische uitdrukkingvormen verdwijnen uit de kunst. De kunst werd meer een karikatuur van de werkelijkheid. Achnaton en zijn familie werden hierdoor afgebeeld met slappe, overdreven lange armen en benen, lange halzen, lange smalle hoofden, geprononceerde lippen en amandelvormige ogen. De farao liet zichzelf afbeelden met zowel mannelijke als vrouwelijke attributen, mogelijk om zijn relatie met de enige scheppergod te benadrukken.
Achnaton liet tevens een graf aanleggen in de nabijheid van de stad Achetaton. Hier heeft hij echter maar kort in gelegen, want na het aantreden van zijn opvolger Toetanchamon, werden er lastercampagnes gevoerd tegen zijn voormalig bewind. Zijn gebouwen werden vernietigd, zijn naam werd verwijderd en zijn graf geplunderd. Met de verwijdering probeerde men zijn naam uit de geschiedenis te wissen. Echter, zijn excentrieke wijze van regeren, zijn uitzonderlijke religieuze keuze en zijn aanzet tot veranderingen in de kunst hebben juist door de tijd heen het tegengestelde bewerkstelligd: Achnaton is een van de meest intrigerende en meest beschreven figuren uit het oude Egypte geworden.
© Joke Baardemans 2014
Bronnen: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, art. Akhnaten, M. Eaton-Krauss; Chronicle of the Pharaohs, P. Clayton; The City of Akhnaten and Nefertiti, B. Kemp
Foto's: Pilaar-fragment met Achnaton, Louvre/Petra Lether;een van de Amarna-brieven; Reliëf met Achnaton en zijn familie, RMO/Petra Lether; Amarna-hoofdje, SMAK/Petra Lether