Anchesenpaäton, of Anchesenamon zoals ze later heette, uit de 18de dynastie was de grote koninklijke echtgenote van farao Toetanchamon.
Zij was de derde dochter van Amenhotep IV/Achnaton en Nefertiti en was enkele jaren ouder dan haar echtgenoot, die tevens haar halfbroer was. Aangenomen wordt dat zij twee kinderen hebben gekregen. In een kist in het graf van Toetanchamon zijn twee kleine, gemummificeerde lichamen van meisjes gevonden. Het zijn naar alle waarschijnlijkheid hun te vroeg geboren dochtertjes. Andere kinderen uit hun huwelijk zijn niet bekend. Er was dus ook geen troonopvolger. Anchesenpaäton is, voor zover bekend, de enige echtgenote geweest van Toetanchamon. Wij kennen Anchesenpaäton vooral uit de kunst. Zij is afgebeeld op diverse kunstwerken uit de Amarnaperiode, waarin de Atoncultus ingesteld was. Aton is de naam van de zonnegod, die farao Achnaton tot hoofdgod van het oude Egypte had verheven. Onder invloed hiervan ontstond er een andere kunststijl: de Amarnastijl. De bijzondere vorm van het hoofd valt daarbij op. Het hoofd oogt lang, uitgerekt en eivormig. Deze vorm ziet men bij Achnaton, Nefertiti en al hun kinderen terug. Het is kenmerkend voor deze periode. Men veronderstelt dat het een symbolische functie had en in relatie stond tot de schepping.
Onder Toetanchamon ontstond weer een omwenteling in de kunst. Veel oude tradities werden in ere hersteld. Door de afschaffing van de Atoncultus werden ook de namen aangepast. De naam van Anchesenpaäton veranderde in Anchesenamon. Haar uiterlijk op afbeeldingen onderging eveneens een verandering. De vorm van haar hoofd werd weer tot normale proporties teruggebracht. Toetanchamon en zij werden afgebeeld op vele openbare monumenten. Regelmatig zien we liefdevolle voorstellingen van hen. In de Luxortempel bevindt zich een dubbelbeeld van de god Amon en de godin Moet met het gezicht van respectievelijk Toetanchamon en Anchesenamon.
Over het functioneren van Anchesenpaäton/Anchesenamon als koningin is weinig bekend. Zij regeerde samen met haar echtgenoot over Egypte, maar werd al jong weduwe. Er is een brief teruggevonden in Hattoesja, de hoofdstad van de Hethieten. Het is een opmerkelijke brief waarvan men vermoedt dat deze door Anchesenamon zelf is geschreven. De brief in de vorm van een kleitablet was opgesteld in spijkerschrift. Het is een verzoek aan de Hethitische koning Sjoeppilioema I om een van zijn zonen te sturen om het bewind van Egypte over te nemen. Dit was een zeer ongebruikelijk verzoek, temeer omdat de Egyptenaren alle buitenlanders als minderwaardig beschouwden. Een huwelijk met een buitenlander was ongehoord; geen enkele Egyptische koning zou willen dat Egypte in handen van buitenlanders zou vallen. Sjoeppilioema I zond eerst een afgezant omdat hij de zaak niet helemaal vertrouwde. Eenmaal overtuigd dat de briefschrijfster serieuze bedoelingen had, stuurde hij zijn zoon Zannanza. Deze werd echter vermoord bij de grens van Egypte en de verhoudingen tussen Egypte en de Hethieten waren voorgoed verstoord. Na dit voorval is ook niets meer van Anchesenamon vernomen. Verondersteld wordt dat de Egyptenaren wraak hebben genomen vanwege haar, in hun ogen, onvergeeflijke actie en haar hebben vermoord.
Een andere theorie is dat de brief aan Sjoeppilioema I niet is geschreven door Anchesenamon, maar door een andere koninklijke echtgenote zonder zonen, bijvoorbeeld Nefertiti, Kiya of Meritaton. Toch blijft vooralsnog Anchesenamon de meest waarschijnlijke kandidate. Als zij deze brief inderdaad heeft geschreven, blijft de vraag wat haar hiertoe heeft aangezet. 
Wellicht was zij bezorgd over de opvolging en voelde zij zich op de een of andere manier onder druk gezet door de opvolgers van Toetanchamon: Eje of Horemheb. Zij trokken na het overlijden van Toetanchamon de macht naar zich toe. Vanwege de vondst van een ring met de namen van Eje en Anchesenamon wordt gedacht dat zij mogelijk getrouwd is geweest met Eje, wellicht onder dwang. Het kan zijn dat Eje, die niet van koninklijke huize was, zijn greep naar de macht op die manier probeerde te legaliseren. Dat zou ook verklaren waarom Anchesenamon in ongenade viel en werd beschouwd als een vijand van Horemheb, eveneens een potentiele kandidaat voor de troonopvolging. Kennelijk nam Horemheb wraak en liet haar beeltenis verwijderen van de restauratiestèle van Toetanchamon en vernietigde de monumenten van Eje.
In KV 35 is een mummie gevonden van een jonge vrouw. Lange tijd ging men ervan uit dat dit de mummie van Anchesenamon was. Recent onderzoek heeft echter uitgewezen dat het om een van de drie volle zussen van Achnaton gaat. De plaats waar de mummie van Anchesenamon is begraven, is tot nu toe dus nog onbekend.
© 2012 Joke Baardemans
Bron: Chronicle of the Queens of Egypt, J. Tyldesley; Women in Ancient Egypt, G. Robins; The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, art. Horemheb, H. Schneider; The Complete Royal Families of Ancient Egypt, A. Dodson, D. Hilton