De reiger (Ardea sp.), in dit geval de blauwe reiger, is een van de meest gangbare vogels binnen de Egyptische kunst en in het hiërogliefenschrift.
Zijn lange poten, de lange snavel en zijn geprononceerde kuif die vanaf het achterhoofd naar beneden toe afloopt, zijn kenmerkend voor een volwassen exemplaar. De eerste afbeelding komt uit de mastaba van Kawab (4e dynastie) te Gizeh, waarbij een man terugkomt van de jacht op vogels. Een tamme reiger houdt hem gezelschap. Reigers werden vaak afgebeeld in dergelijke scènes die te maken hadden met de vogelvangst. Het laat zien dat reigers gedomesticeerd waren en waarschijnlijk door de jagers werden gebruikt om andere vogels te lokken. Zij fungeerden dus als lokvogel. De slimme jagers hadden kennelijk een verband gezien tussen de visvangst van de reiger en de aantrekkingskracht die dat had op andere vogels. Reigers zijn uitmuntende vissers en andere watervogels proberen daar, als zij de gelegenheid hebben, een graantje van mee te pikken. Voor de vogelvangers was het inzetten van een reiger als lokvogel dan ook zeer lucratief. Hij lokte de wilde vogels, die vervolgens werden gevangen met klapnetten. Zelfs nu worden er in de Nijldelta tamme reigers of houten modellen ingezet bij het vangen van gevogelte.
De reiger speelde ook een mythologische rol. Hij wordt in verband gebracht met een van de scheppingsmythes. De reiger werd door de oude Egyptenaren 'benoe'-vogel genoemd, in de oudheid beter bekend als de phoenix. Hij vertegenwoordigde de aardse manifestatie van de scheppergod Atoem en verrees uit het water bij de schepping van de aarde. Als vogel van de zon werd hij bij zonsopgang geïdentificeerd met de zonnegod Ra en bij zonsondergang met Osiris, de god van het hiernamaals. Hij symboliseerde zowel het opkomen van de zon als de opstanding uit de dood. De associatie van de reiger met de phoenix heeft geleid tot vele mythologische afbeeldingen. Soms is de vogel weergegeven in mooie kleuren die echter niet authentiek zijn. In het dodenboek ziet men de reiger geheel blauw afgebeeld, een kleur die doorgaans voor de phoenix werd gebruikt en symbool stond voor vernieuwing en wedergeboorte. Er blijven echter nog genoeg afbeeldingen over waarbij duidelijk de karakteristieke kenmerken van de blauwe reiger waargenomen kunnen worden.
Zilverreigers (Egretta sp.) behoren tot dezelfde familie, maar wel tot een ander geslacht dan de blauwe reiger. Zij komen ook veel voor bij moerasscènes in graven. Beide reigersoorten werden op gelijke wijze ingezet bij de vogelvangst. Omdat het uiterlijk van de zilverreigers per seizoen kan verschillen en nooit hetzelfde is, kan niet altijd met zekerheid worden vastgesteld om welke soort het gaat, al helemaal niet in de beeldende kunst. Zilverreigers zijn echter in diverse graven op een uiterst verfijnde manier afgebeeld en duiken in het huidige Egypte nog veelvuldig op met name langs de oevers van kanalen en langs de Nijl.
© Joke Baardemans 2013
Bronnen: The Birds of Ancient Egypt, P. Houlihan; The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt art. Poultry, P. Houlihan; The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt art. Birds, P Houlihan