De tempels van Egypte zijn zonder twijfel een van de meest imposante overblijfselen uit de antieke wereld, niet alleen vanwege hun omvang maar ook vanwege hun symboliek.
De diepere betekenis achter de vormgeving, de vele afbeeldingen en reliëfs houden velen tot op de dag van vandaag bezig en diverse zaken leiden dikwijls tot stevige discussies. Het getuigt van de complexiteit van een religie die met de huidige kennis maar moeilijk te verklaren is.
Een van de meest indrukwekkende tempelcomplexen, dat jaarlijks duizenden bezoekers trekt, is het grote tempelcomplex van Karnak in Luxor. Aan het tempelcomplex is door verschillende farao's gewerkt. Het bestaat uit drie hoofdgebouwen en talrijke tempeltjes en kapellen. Een ervan is de tempel van Opet, een klein, tamelijk onbekend tempeltje dat zich naast de tempel van Chonsoe bevindt, in de zuidwest hoek van het complex. Het is een tempeltje waaraan men doorgaans voorbij loopt. Toch loont het de moeite dit tempeltje, gezien de interessante decoraties eens aan een nader onderzoek te onderwerpen. Het stamt uit de Griek-Romeinse periode, de tijd van Ptolomeus VIII. Hoewel het tempeltje is opgedragen aan de nijlpaardgodin Opet, een godin die bekend stond als beschermster van vrouwen tijdens de geboorte van hun kind, stond de tempel eigenlijk in dienst van de god Amon.
Diverse heersers hebben zorg gedragen voor de decoratie van de tempel. De reliëfs zijn weliswaar zwartgeblakerd, maar door de tijd heen redelijk goed behouden gebleven. Op dit moment vinden er restauratiewerkzaamheden plaats aan de tempel. Niettemin is het een vriend onlangs gelukt bijgevoegde foto te maken van een opmerkelijke afbeelding in het achterste deel van de tempel waar zich het onderaards Osirisgraf en de crypte bevinden.
Kijkend naar de foto zien we een merkwaardig wezen, een vogel met duidelijk menselijke kenmerken. Het heeft een hoofd, getooid met een verenkroon en opvallend genoeg, net onder de vleugel en boven zijn klauw, een fallus. De vogel, hangt boven een overleden figuur die op een bed ligt. Deze figuur stelt de god Osiris voor, de god die voor de oude Egyptenaren onlosmakelijk is verbonden met het dodenrijk. De vogel met het hoofd stelt de zonnegod Amon Ra voor, herkenbaar aan de kroon met veren en verbeeldt een soort ziel, welke 'ba' wordt genoemd. De ba-ziel is het aspect dat het individu uniek maakt en is verwant aan het moderne begrip persoonlijkheid, het vertegenwoordigt het menselijk bewustzijn. De ba-ziel werd als vogel weergegeven, een vogel die tussen het graf en de onderwereld heen en weer vloog. Het fysieke lichaam moest volgens de Egyptenaren 's nachts worden herenigd met de ba om voor eeuwig in leven te kunnen blijven. Vandaar dat de oude Egyptenaren dan ook veel aandacht besteden aan het mummificeren van een overledene.
De afbeelding zoals in de Opet-tempel komt men vaker tegen in tempels en graven, maar het bijzondere en mysterieuze is toch wel de fallus bij de vogel. Voor zover bekend is deze afbeelding uniek. Normaal gesproken wordt niet de ba, maar Osiris afgebeeld met een fallus. Dit keer lijken beide goden over een fallus te beschikken, hoewel dit bij Osiris door een beschadiging ter plekke moeilijk waarneembaar is. Het blijft vooralsnog onduidelijk waarom in deze tempel is afgeweken van de gangbare weergave van dit tafereel. De algemeen religieuze betekenis van deze scene is ingewikkeld. Het gaat om de vereniging van de twee goden. De vereniging van de ba-ziel, dit keer voorgesteld door Amon Ra en de overledene, die wordt gelijkgesteld aan de god Osiris. De samensmelting van deze twee goden zagen de oude Egyptenaren als iets wat noodzakelijk was om in het hiernamaals te kunnen blijven leven. De Egyptische religie ging er vanuit dat het leven na de dood werd voortgezet in een volmaakter, hemels Egypte dat ook wel 'Iaroeveld 'of 'Rietveld' werd genoemd. Dit was het domein van de dodengod Osiris. Door het naleven van allerlei godsdienstige richtlijnen veronderstelde men in aanmerking te komen voor een leven in dit hemels gebied. De bijzondere afbeelding, de ba-vogel uit de Opet-tempel, voorzien van een fallus, was hier een onderdeel van. Het is niet ondenkbaar dat deze afbeelding de aspecten zoals de samensmelting van de twee goden, de vruchtbaarheid en de terugkeer van een leven na de dood nog eens extra benadrukte.
© 2012 Joke Baardemans
Bronnen: The complete temples of Ancient Egypt, R. Wilkinson, Dood en begrafenisrituelen in het oude Egypte, S. Ikram, A scène from the Opet tempel, G. Reeder, website museumkennis.nl