De god Heryshef (ook wel Arsaphes of Harsaphes genoemd) werd gezien als scheppergod en als een manifestatie van de god Osiris.
Zijn cultus begon al in het Oude Rijk en is vastgelegd op de Steen van Palermo. Zijn naam Heryshef betekent “hij die op zijn meer is”. Waarschijnlijk heeft deze betekenis te maken met het ontstaan van deze god. Hij zou zijn verrezen uit Noen, het oerwater. Een andere mogelijkheid is dat zijn naam in verband werd gebracht met een naast zijn tempel gelegen Heilig Meer, een plek waar de reinigingsrituelen door het tempelpersoneel plaatsvonden.
Net als de goden Amon en Chnoem was Heryshef een ramsgod en kan hij half menselijk, half dierlijk worden afgebeeld. Hij wordt dan weergegeven als een man met een ramskop, die gedraaide hoorns heeft en is voorzien van een Atefkroon. Doordat Heryshef ook met Ra werd geassocieerd, is er aan deze kroon ook nog een zonneschijf toegevoegd. Zijn verschijningsvorm lijkt soms op die van een farao: hij draagt een sjendyt, een kort schort, en het linkerbeen is naar voren geplaatst. Het Boston Museum of Fine Arts heeft een gouden amulet van Heryshef in de collectie, waar hij als zodanig is afgebeeld.
We vinden Heryshef ook terug in geheel menselijk vorm op de tempelmuren van zijn heiligdom bij de oude stad Henen-nesut (Herakleopolis Magna), het huidige Ehnasya el-Medina in Midden-Egypte. Men veronderstelt dat de tempel op een heilige plek is gebouwd. De god Horus zou namelijk de navelstreng van zijn vermoorde vader Osiris hebben herontdekt en begraven op de plek waar nu de tempel staat. Wanneer men met de werkelijke bouw van de tempel is begonnen en hoe het grondplan eruit heeft gezien, is niet helemaal duidelijk. De tempel heeft zich in de loop van de tijd ontwikkeld. Hoewel Heryshef een lokale god was, kreeg hij meer bekendheid in de Eerste Tussenperiode. Aan de uitbreidingen van de tempel kunnen we zien dat hij in de loop van de tijd belangrijker werd. Vooral Ramses II, in het Nieuwe Rijk, heeft de tempel bij Henen-nesut aanzienlijk uitgebreid. In de hypostylenhal verrezen granieten pilaren met palmbladeren als kapiteel. Op een van de wanden zien wij Heryshef zittend op een troon. Hij geeft het levensteken “anch” aan farao Padibast II (ca. 734 BC). Deze farao wordt vertegenwoordigd door zijn Sa-Ra-naam (geboortenaam) in een cartouche.
Er zijn diverse, moeilijk te begrijpen teksten gevonden waarin de god wordt genoemd. Een sarcofaagtekst beschrijft Heryshef bijvoorbeeld als “Heer van het bloed en het slachten”. Een tekstfragment uit het Nieuwe Rijk vertelt een verhaal over Heryshef die verschijnt voor de held Meryra. Hij vraagt hem om hulp bij het verslaan van een goddelijke valk. Het hoe en waarom is niet echt duidelijk.
In een andere tekst wordt vermeld dat Osiris-Heryshef (een fusie van de god Osiris en Heryshef), als koning werd gekroond in Herakleopolis. Hij zit op de troon van de god Ra en ontvangt eerbetoon van vele goden. Zelfs de god Seth (klaarblijkelijk een rivaal), moet voor hem buigen waardoor Seth’s neus ”gaat bloeden van razernij”.
Een uitgebreide inscriptie over de god Heryshef staat op een stèle die stond bij zijn heiligdom in Henen-nesut, maar is teruggevonden in de tempel van Isis in Pompeii. De stèle is momenteel te bezichtigen in het Museum van Napels. In deze tekst zegt priester Somtutefnakht, wonende in Perzië, dat hij een visioen had waarin Heryshef aan hem verscheen. Hij kreeg het advies om terug te keren naar Egypte om daar te dienen in de tempel. Volgens deze priester zou Heryshef Alexander de Grote hebben geholpen de Perzen te verslaan. De Grieken vereenzelvigden later de god Heryshef met hun held Herakles (Hercules).
© Joke Baardemans 2016
Bonnen: The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, R. Wilkinson; Egyptian Mythology – A guide to the Gods, Goddesses and Traditions of Ancient Egypt, G. Pinch; A dictionary of Egyptian Gods and Goddesses, G. Hart; Daughters of Isis-Women of Ancient Egypt, J. Tyldesley; The Complete Temples of Ancient Egypt, R. Wilkinson