De god Horus is een van de eerste goden en de belangrijkste van het oude Egypte.
Zijn naam duikt al in het begin van de dynastieke periode op en hij wordt geassocieerd met de god Nechen, de valkgod van Hierakonpolis in het zuiden van Egypte. Tot in de Late Tijd werd zijn naam prominent vermeld in de Grieks-Romeinse tempels, met name in de tempels van Edfoe en Philae. Horus werd beschouwd als de zoon van de godin Isis en de god Osiris. Hij speelde een belangrijke rol in de Osirismythe, een mythe die beschrijft hoe Osiris in stukken wordt gehakt door zijn jaloerse broer Seth. Uiteindelijk is het Horus die zijn vader wreekt. In deze strijd werd Horus beroofd van zijn linkeroog (oedjat-oog), dat later met hulp van de god Thot weer op magische wijze werd geheeld.
De genealogische combinaties van Horus in relatie tot andere goden zijn echter divers en complex. Ook andere relaties worden beschreven. Zo wordt bijvoorbeeld Hathor als zijn moeder genoemd of als zijn partner en wordt de god Seth soms beschreven als zijn broer.
Horus werd gezien als de god van het koningschap en de farao werd beschouwd als zijn plaatsvervanger. De connectie tussen Horus en het koningschap is op vele manieren en door de hele Egyptische geschiedenis uitgebeeld. Dat zijn invloed met betrekking tot het koningschap groot was, wordt ook tot uitdrukking gebracht in de koninklijke titulatuur. Onder de vijf namen bevinden zich de 'Horusnaam' en de 'gouden Horusnaam'. De naam Hor betekent: hij die hoog is of hij die ver weg is.
Horus heeft vele verschijningsvormen. Hij kan zowel dierlijk (zoömorf) als menselijk (antropomorf) worden afgebeeld, maar ook een combinatie (hybride figuren) is mogelijk. Oorspronkelijk werd hij als een valk afgebeeld. Soms wordt hij afgebeeld met Seth of met een van Seths symbolen. Horus werd in eerste instantie gezien als hemelgod, zonnegod en als schepper waarbij zijn ogen de zon en de maan waren. Als laatstgenoemde draagt hij een zonneschijf op zijn hoofd en wordt hij verbonden met de god Ra. Zijn naam luidt dan 'Ra-Horachte'. Als Ra-Horachte kan hij zowel als valk maar ook als een krokodil met een valkenkop worden afgebeeld. Een andere verschijningsvorm die we vaak terugzien is Horus als zoon van de godin Isis. Horus zit dan als klein kind, herkenbaar aan de vinger aan de mond en de haarlok, bij Isis op schoot die hem de borst geeft (Isis-lactans figuur).
De meest frequente manier waarop we Horus zien is als man met een valkenkop. Vaak draagt hij daarbij de kroon van Opper- en Neder-Egypte, een symbool van het koningschap voor heel Egypte.
Doordat Horus in verschillende hoedanigheden werd vereerd en met diverse goden werd gelijkgesteld, is het moeilijk een hoofdcultuscentrum aan te geven. Door heel Egypte tot in Nubië werd hij in vele tempels en gebieden vereerd. Het gebied rond Hierakonpolis wordt wel duidelijk als vroegste vereringsplek gezien. Maar ook Chem in de Delta, Boeto en Bechdet werden belangrijke cultuscentra, evenals de tempels in het zuiden van Egypte in Edfoe en Kom Ombo.
Als populaire godheid werd Horus ook vaak vereerd in de vorm van amuletten met afbeeldingen als valk of als een man met een valkenkop. Een ander amulet is het oedjat-oog, een van de bekendste Egyptische symbolen wat werd gebuikt bij ziekte en ongemak. Aangenomen wordt dat dit het oog van Horus voorstelt.
De wijdverspreide verering voor de god Horus is ook terug te zien in vele cippi. Dit zijn specifieke stèles, vermeld van het Nieuwe Rijk tot de Romeinse Tijd, met een standaardafbeelding van de god Horus als kind, staande op een krokodil en met slangen, schorpioenen en andere gevaarlijk dieren in zijn uitgestrekte armen. Zij dienden om genezing te bevorderen en bescherming te bieden tegen beten en steken. Hiervoor moest men water over de cippus gieten. Op die manier werd Horus' macht aangewend.
Dat de Horusverering nauw in verband stond met andere goden is ook terug te zien in de vier kanopenkruiken. 
Iedere kruik is gerelateerd aan een specifieke god. Deze goden werden de 'vier Horuszonen' genoemd. Gedurende de Romeinse Tijd werd Horus nog populairder, samen met de andere goden van de Osiriaanse familie, zoals Anoebis. Dit feit en zijn nadrukkelijke aanwezigheid in de tempel van Philae, de laatste functionerende religieuze tempel van Egypte, hebben Horus gemaakt tot een van de langst overlevende Egyptische goden.
© 2013 Joke Baardemans
Bronnen: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, art. E. Meltzer; The complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, R. Wilkinson; Het Oude Egypte in Woord en Beeld, T. Wilkinson