De oude Egyptenaren mummificeerden naast mensen ook dieren.
We onderscheiden vier verschillenden typen dierenmummies: de huisdieren, die begraven werden in het graf van hun eigenaars; voedselmummies, die als voedsel dienden voor de overledene in het hiernamaals; heilige dieren die al tijdens hun leven werden vereerd en de votiefmummies, bedoeld als geschenken voor specifieke goden. Zij werden bijgezet in de schrijnen van de desbetreffende godheid.
Al vanaf het Oude Rijk werden huisdieren mee begraven. Soms in eigen kisten, andere exemplaren werden zelfs in de kist van de grafeigenaar meegegeven. Ook in de omgeving van graven zijn dierenmummies aangetroffen, zoals buiten Senenmoets graf in Thebe. Hier zijn een baviaan en een paard gevonden. Men veronderstelt dat de huisdieren doorgaans een natuurlijke dood stierven. Hoewel het bij enkele gevallen, zoals bij een koninklijk graf uit de eerste dynastie waarin leeuwen en ezels zijn aangetroffen, lijkt of de dieren gelijktijdig met de farao zijn begraven. Dat doet vermoeden dat er mogelijk toch opzet in het spel was.
Veel dierenmummies waren bedoeld als voedselvoorziening in het hiernamaals. De lekkernijen bestonden uit onder andere katten, eenden, duiven, geiten en nog een aantal andere dieren. Tot dusver zijn er geen gemummificeerde varkens teruggevonden, hoewel die beesten wel werden genuttigd. Zij kwamen ook niet voor op de offerlijsten die werden meegegeven in het graf. Mogelijk dat zij een lagere status kregen toebedeeld, waarom is niet duidelijk. Rundvlees daarentegen was het belangrijkste vlees dat de overledene mee kon krijgen.
De mummies werden in houten kistjes meegegeven, soms in manden of bakjes. Ook afzonderlijke lichaamsdelen werden gemummificeerd zoals bijvoorbeeld ribben en poten. Gevogelte werd zo geprepareerd dat men het meteen kon roosteren: geplukt en hoofd, vleugelpunten en poten verwijderd. De inwendige organen haalde men eruit om apart te mummificeren en werden later teruggeplaatst in het lichaam.
Dierenmummies die als voedsel werden gebruikt komen grotendeels uit het Nieuwe Rijk van begraafplaatsen in Thebe, hoewel de oorsprong van deze offerpraktijken teruggaat tot in het Oude Rijk. Er schijnen geen strikte regels te zijn geweest hoeveel van dergelijke voedseloffers men mee moest nemen in het graf. Toetanchamon had meer dan veertig dierenmummies waaraan hij zich in het hiernamaals tegoed kon doen. De diverse voedseloffers geven ons ook een goed inzicht in allerlei praktische vragen rond het ambacht van slagers, de voedselbereiding en het type dier dat een hogere of lagere status had inzake de offercultus.
De dieren die waren bedoeld als votiefoffer werden in tegenstelling tot de huisdieren vaak wel gedood. Zij werden opgedragen aan de speciale goden waarmee zij werden geassocieerd.
Het mummificeren werd bij votiefoffers wat minder grondig gedaan dan bij de huisdieren en dieren die als voedseloffers werden gebruikt. Mogelijk dat de priesters in de veronderstelling leefden dat een deel van het dier ook symbool kon staan voor het geheel en als maar de juiste spreuken en formules werden gebruikt het vanzelf een volwaardig geschenk werd voor de goden. Sommige teksten maken ook melding van het feit dat sommige priesters het niet zo nauw namen en zich schuldig maakten aan het plaatsen van lege vazen in de catacomben. Of zij deden er windsels in waar maar zeer weinig botjes in zaten. Zeker is dat er vele voorbeelden zijn van zogenaamde dierenmummies, in het bijzonder van ibissen, hagedissen of katten, die fake waren.
Voor de priesters en balsemers vormde de grote vraag naar offergaven een flinke bron van inkomsten. Zij probeerden de handel op slimme manieren te stimuleren. Om zoveel mogelijk gebruik te kunnen maken van alle lichaamsdelen begroef bijvoorbeeld de ibispriester de dode vogels zodat het ontbindingsproces werd versneld, de botjes makkelijk uit elkaar konden worden gehaald, wat een snelle winst opleverde.
De meest recente vondst van dierenmummies dateert van december jl (2012). Bij opgravingswerkzaamheden onder leiding van Salima Ikram, een vooraanstaande egyptologe, heeft men in Sakkara 8 miljoen hondenmummies aangetroffen. De catacombes bevinden zich dicht in de buurt van de tempel van Anoebis, de jakhalsgod die werd geassocieerd met begrafenissen en het balsemen.
©Joke Baardemans
Bron: Divine Creatures, animal mummies in Ancient Egypt, S. Ikram; Dood en begrafenisrituelen in het oude Egypte, S. Ikram; Het oude Egypte, Opkomst en ondergang van een beschaving, T. Wilkinson