Paddle doll, British Museum, LondenEen typisch voorwerp uit het oude Egpyte is de paddle doll. Het is een vrouwelijk figuurtje dat haar naam dankt aan de vorm, die een duidelijk gelijkenis vertoont met een peddel.

Dergelijke figuren, ook wel doodsbruiden genoemd, werden al gemaakt in de Predynastische Tijd maar vooral tijdens het Middenrijk nam de productie toe. Ze werden aan de overledene meegegeven in de graven. Over de betekenis van deze figuurtjes bestaan uiteenlopende visies. Gelet op de gestileerde vormgeving, met de nadruk op de seksuele kenmerken zoals de borsten, heupen en de schaamstreek veronderstelt men dat paddle dolls in verband gebracht werden met de seksuele aspecten van regeneratie, de wedergeboorte van de overledene. De paddle dolls hadden dus volgens deze meest gangbare theorie een magische betekenis en werden gezien als vruchtbaarheidssymbolen die meegeven werden om de wedergeboorte mogelijk te maken.

Er wordt ook gedacht dat de paddle doll slechts was bedoeld als speelgoed, maar hierbij wordt voorbij gegaan aan de kenmerkende, gestileerde vormgeving die de vrouwelijke aspecten sterkt benadrukt.
Volgens een andere theorie zouden deze vrouwelijke figuren worden meegegeven in het graf om dienst te doen als concubine. Men wilde niets nalaten om het leven in het hiernamaals zo prettig mogelijk te maken. Door het meegeven van een concubine in de vorm van een paddle doll zou mogelijk ook de seksuele bevrediging gewaarborgd blijven. Zij worden daarom ook wel dodenbruiden genoemd. Aan deze theorie wordt eveneens sterk getwijfeld omdat deze vrouwelijk voorwerpen aan zowel mannen, vrouwen en kinderen als grafgift werden meegeven.

Men heeft diverse typen paddle dolls aangetroffen. Paddle dolls werden aanvankelijk vervaardigd uit hout. Zij waren de voorlopers van de figuurtjes van klei die tijdens het Middenrijk werden gemaakt. Paddle dolls zien er uit als platte popjes met een lengte van circa 20 Paddle doll, British Museum, Londencentimeter, waarvan het lijfje meestal kleurrijk werd beschilderd met geometrische patronen bestaande uit lijnen en stippeltjes. Waarschijnlijk probeerde men op deze wijze de kleding en de sieraden van de vrouw na te bootsen. Mogelijk dat deze patronen ook tatoeages voorstellen. Het is aangetoond dat men destijds al met tatoeages bekend was. De decoratie kan ook verband houden met andere rituele uitingsvormen. Soms stond er op de paddle doll een afbeelding van een godin die de vruchtbaarheid en geboorte symboliseerde, onder andere Taweret de nijlpaardgodin. Er waren ook paddle dolls die over haar beschikten. Dat haar werd gemaakt van ongebakken, aan de zon gedroogde kleidraadjes die aan het hoofdje werden bevestigd of een soort ketting van faience aaneen geregen door middel van vlasdraden. Bij sommige paddle dolls werd dit zelfs doorvlochten met stukjes stro om gouden ringen in het haar te imiteren.

Kennelijk spreken paddle dolls ook nu nog tot de verbeelding. Er worden nog steeds veel paddle dolls gemaakt, zei het in een andere context. Mooie exemplaren van originele Egyptische paddle dolls zijn te vinden in onder andere het Britisch Museum en het Brooklyn Museum.

© 2012 Joke Baardemans
herzien 2019

Bron: The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, R.H. Wilkinson; Museum site BM, Brooklyn Museum; Paddle Dolls and Performance,  E. Morris